مبشرین|پایگاه خبر قرآنی و معارف اسلامی

دعا در اصطلاح به معنای درخواست انجام کاری از مدعو است که به‌صورت جمله انشائی و گاه نیز به‌صورت جمله خبری، می‌آید. فرق دعا با امر این است که در دعا مرتبه مخاطب فراتر از داعی است. نقطه مقابل دعا اجابت است و مقابل امر، اطاعت ادعیه یا به تعبیر امام خمینی(ره)، قرآن صاعد که گفت‌وگوی بدون واسطه معصوم را با پروردگار خود به تصویر می‌‌کشند، علاوه بر اینکه سرشار از  معارف زندگی‌ساز و درس‌آموز هستند، نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای نیز در سلامت جسم و روح انسان دارند. علاوه بر این، ادعیه صادر شده از ائمه شیوه تضرع در مقابل معبود، توجه به مبدأ لایزال قدرت، انس یافتن با محبوب واقعی را برای ما روشن می‌کند.

از این روست که انسان‌ها در هنگام بروز بیماری و یا در هنگام وقوع مشکلات و سختی‌ها بیشتر از زمان‌های دیگری به دعا روی می‌آورند. زیرا انسان زمانی که نیرویی بالاتر از قدرت فانی خود احساس می‌کند با امید بیشتری به زندگی ادامه می‌دهد و در صدد رفع مشکلات بر می‌آید و روی آوردن به دعا و ذکر حاکی از احساس نیاز انسان به قدرتی بالاتر از همه قدرت‌هاست.

صحیفه سجادیه مجموعه‌ای ارزشمند از دعاها و راز و نیازهای امام سجاد(ع) در موضوعات مختلف است. این کتاب گران‌سنگ شامل ۵۴ دعا است و یکی از دعاهایی که به‌دلیل مضامین عالی موجود در آن همواره مورد توجه علما قرار گرفته و به اهمیت قرائت آن تأکید شده است، دعای هفتم آن است که در مفاتیح‌الجنان نیز تحت عنوان «دعای یا من تحل» آمده است.

اخیراً نیز رهبر معظم انقلاب همگان را ضمن رعایت بهداشت فردی و اجتماعی و اهتمام به دستورات پزشکی در خصوص بیماری فراگیر کرونا که موجب ایجاد نگرانی‌هایی در سطح جامعه شده، به قرائت این دعا فراخوانده است.

ایشان فرمودند:«هر چیزی که به سلامت جامعه و عدم شیوع این بیماری کمک کند، یک حسنه است؛ در نقطه‌ مقابل هر چیزی که به شیوع این بیماری کمک کند، یک سیّئه است. خدای متعال ما را موظف کرده که نسبت به سلامت خودمان و سلامت دیگران، سلامت مردم، احساس مسئولیت کنیم»؛ زیرا در اسلام اهتمام به حفظ سلامتی جسم  یک امر عقلی است و از معنویت جدایی‌ناپذیر است.

سفارش رهبر معظم انقلاب به قرائت دعای هفتم صحیفه سجادیه از دو جهت مورد توجه است، اول اینکه صرف دعا کردن می‌تواند هم در سلامتی جسم و روح مؤثر باشد و هم از جهت ناملایمات و مشکلات ایجاد شده در جامعه، انسان را به‌سوی قدرت الهی متوجه می‌کند چنان‌که در روایتی امام باقر(ع) محمد بن مسلم را توصیه به دعا کرده و دعا را مایه بهبودى از هر بيمارى و آسيب، حتى مرگ دانسته است.

دوم اینکه رهبر معظم انقلاب به‌دلیل مضامین و آموزه‌های والای آن، به خواندن این دعا سفارش کرده‌اند. از همین رو در یادداشت حاضر به بیان مختصر ساختار و محتوای دعا پرداخته شده است.

این دعا را می‌توان به چهار بخش وصف قدرت الهی، شرح حال داعی، واسطه قرار دادن اهل بیت(ع) و درخواست‌های داعی تقسیم کرد.

در ابتدا سه بار خداوند با عبارت‌هایی چون «يَا مَنْ تُحَلُّ بِهِ عُقَدُ الْمَكَارِهِ» ای کسی که گره ناگواری‌ها به دست او گشوده می‌شود، «يَا مَنْ تُحَلُّ بِهِ عُقَدُ الْمَكَارِهِ» ای کسی که تلاطم سختی‌ها بدو فرو می‌نشیند و «يَا مَنْ يُلْتَمَسُ مِنْهُ المَخْرَجُ إِلَى رَوْحِ الْفَرَجِ» ای کسی که برون شدن به‌سوی حقیقت نجات و گشایش از او درخواست می‌شود، مخاطب قرار گرفته است. سپس امام خداوند را به قدرت لایزالی که همه سختی‌ها در برابر آن رام و مطیع‌اند ستوده و تمام امور را معلول قدرت، مشیت و اراده الهی می‌دانند «ذلَّتْ لِقُدْرَتِک الصِّعَابُ، وَ تَسَبَّبَتْ بِلُطْفِک الْأَسْبَابُ، وَ جَرَی بِقُدرَتِک الْقَضَاءُ، وَ مَضَتْ عَلَی إِرَادَتِک الْأَشْیاءُ فَهِی بِمَشِیتِک دُونَ قَوْلِک مُؤْتَمِرَةٌ، وَ بِإِرَادَتِک دُونَ نَهْیک مُنْزَجِرَةٌ.»

سپس بار دیگر بر اینکه در امور دشوار درخواست و دعا را جز به درگاه خداوند نمی‌توان عرضه کرد و جز به پیشگاه او نمی‌توان تضرع کرد و اینکه گشاینده‌ای جز ذات باری‌تعالی وجود ندارد تأکید می‌کنند «أَنْتَ الْمَدْعُوُّ لِلْمُهِمَّاتِ، وَ أَنْتَ الْمَفْزَعُ فِی الْمُلِمَّاتِ، لَا ینْدَفِعُ مِنْهَا إِلَّا مَا دَفَعْتَ، وَ لَا ینْکشِفُ مِنْهَا إِلَّا مَا کشَفْتَ.»

بخش دوم دعا شرح گرفتاری دعاکننده است. مشکلی که گرانی بار آن کمر را شکسته و تحمل آن دردناک است با عبارت‌هایی نظیر «وَ قَدْ نَزَلَ بی یا رَبِّ مَا قَدْ تَکأَّدَنِی ثِقْلُهُ، وَ أَلَمَّ بی‌مَا قَدْ بَهَظَنِی حَمْلُهُ» بیان شده است. اما با این اعتراف که همه امور سنگین و طاقت‌فرسا نیز از سوی خداوند و تحت مشیت او بر بندگان وارد می‌شود «وَ بِقُدْرَتِک أَوْرَدْتَهُ عَلَی وَ بِسُلْطَانِک وَجَّهْتَهُ.»

این آموزه ناب توحیدی در ادامه با پنج عبارت با ساختار «لا... لما...» و یک عبارت با ساختار «لا .... لمن ...» بار دیگر با مضامینی زیبا تکرار می‌شود. «فلامُصْدِرَ لِمَا أَوْرَدْتَ، وَ لَا صَارِفَ لِمَا وَجَّهْتَ، وَ لَا فَاتِحَ لِمَا أَغْلَقْتَ، وَ لَا مُغْلِقَ لِمَا فَتَحْتَ، وَ لَا مُیسِّرَ لِمَا عَسَّرْتَ، وَ لَا نَاصِرَ لِمَنْ خَذَلْتَ» غمی را که تو آورده‌ای دیگری نمی‌تواند ببرد؛ آنچه تو فرستاده‌ای دیگری نمی‌تواند نیست کند؛ بابی که تو بسته‌ای گشاینده‌ای ندارد و بابی که تو گشوده‌ای را کسی نمی‌تواند ببندد و آن کس را که تو خوار سازی یاوری ندارد.

سپس داعی با صلوات بر پیامبر و اهل‌ بیت (صلوات‌ الله علیهم) و واسطه قرار ایشان، درخواست‌هایش را از درگاه الهی طلب می‌کند. «فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ افْتَحْ لِی یا رَبِّ بَابَ الْفَرَجِ بِطَوْلِک، وَ اکسِرْ عَنِّی سُلْطَانَ الْهَمِّ بِحَوْلِک، وَ أَنِلْنِی حُسْنَ النَّظَرِ فِیمَا شَکوْتُ، وَ أَذِقْنِی حَلَاوَةَ الصُّنْعِ فِیمَا سَأَلْتُ، وَ هَبْ لِی‏ مِنْ لَدُنْک رَحْمَةً وَ فَرَجاً هَنِیئاً، وَ اجْعَلْ لِی مِنْ عِنْدِک مَخْرَجاً وَحِیاً» داعی از خداوند می‌خواهد تا به فضل خودش باب فرح را به رویش بگشاید؛ سلطه غم و غصه را با قدرت خودش در هم شکند و اموری را که از آن شکایت دارد برایش روان و آسان کند و با اجابت خواسته‌هایش شیرینی صُنع الهی را به او بچشاند؛ همچنین از خداوند می‌خواهد که او را از مشغول شدن به سختی‌ها و دشواری‌ها که ممکن است موجب تساهل و غفلت از انجام واجبات و سنن و فروض الهی شود، رهایی بخشد «وَ لَا تَشْغَلْنِی بِالاهْتِمَامِ عَنْ تَعَاهُدِ فُرُوضِک، وَ اسْتِعْمَالِ سُنَّتِک.»

در نهایت دعا با تکرار شرح مختصری از تنگی سینه داعی از سختی‌هایی که بر وی فرود آمده و پر شدن گنجایش تحمل غم و اندوه با مخاطب ساختن خدواند قادر بر رفع گرفتاری‌ها و از میان بردن مشکلات به پایان می‌رسد: «فَقَدْ ضِقْتُ لِمَا نَزَلَ بی‌یا رَبِّ ذَرْعاً، وَ امْتَلَأْتُ بِحَمْلِ مَا حَدَثَ عَلَی هَمّاً، وَ أَنْتَ الْقَادِرُ عَلَی کشْفِ مَا مُنِیتُ بِهِ، وَ دَفْعِ مَا وَقَعْتُ فِیهِ، فَافْعَلْ بی‌ذَلِک وَ إِنْ لَمْ أَسْتَوْجِبْهُ مِنْک، یا ذَا الْعَرْشِ الْعَظِیمِ.»

با دقت در فقره‌های مختلف دعا و تدبر در تعابیر بسیار دقیق و زیبای آن درمی‌یابیم که امام در این دعا می‌خواهد انسان را متوجه قدرت الهی کند و انقطاع از غیر خدا و توجه به نیروی لایزال الهی در هنگام بروز مشکلات و دشواری‌ها را به او بیاموزد تا در دریای توفانی حوادث آرام گیرد و تحمل سختی‌ها بر او آسان شود و با تضرع و انابه به درگاه الهی، موجبات گشایش و نزول رحمت الهی را فراهم آورد.

محبوبه سرمدی

منبع: ایکنا