به گزارش مبشرین به نقل از ایکنا، تعدادی از مؤسسات و تشکل‌های قرآنی ـ مردمی در سطح کشور مجری برگزاری دوره‌های تخصصی حفظ قرآن در قالب طرح‌های یک، دو، سه و یا چهارساله هستند. مؤسساتی که بعضاً با روش‌های مشترک و برای گروه‌های مختلف سنی دوره‌های آموزشی را برگزار می‌کنند و به بهره‌مندی از اساتید و مربیان قرآن و بحث استعدادیابی اهمیت می‌دهند.
در این گزارش طی گفتوگو با مدیران مؤسسه بیت‌الاحزان حضرت زهرا(س) و مؤسسه کشوری مهد قرآن کریم که دارای شعب فراوانی در سطح کشور هستند به دو موضوع انواع روش‌های حفظ، میزان خروجی‌ها و چرایی ریزش تعداد قرآن‌آموزان پرداخته میشود. در ابتدا به فعالیت این دو مؤسسه اشاره میشود؛
مؤسسه فرهنکی بیت‌الاحزان حضرت زهرا(س) استهبان به مدیریت حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا شاهسونی، فعالیت خود را از سال ۱۳۷۵ به همت جمعی از روحانیون دهستان خیر از توابع استهبان فارس آغاز کرد و پس از اخذ مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تاکنون دارای ۱۷۰ شعبه در ۱۴ استان است.
این مؤسسه از سال ۱۳۸۰ تاکنون توانسته ۱۲ مرکز تخصصی حفظ و تفسیر قرآن را به صورت شبانهروزی راه‌اندازی کند، (یک مدرسه ویژه بانوان در استهبان و ۱۱ مرکز ویژه آقایان) و در کنار فعالیت‌های قرآنی، اقداماتی را در بخش‌های مختلف تألیف کتاب، کارآفرینی و ... داشته است.
مؤسسه مهد قرآن فعالیتش را از سال ۱۳۷۱ با مدیریت حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی فومنی‌الحائری با تشکیل یک کلاس آموزش حفظ قرآن آغاز کرد و تاکنون در ۲۱ استان دارای ۱۴۳ شعبه و کانون است. این مؤسسه نیز در کنار برگزاری دوره‌های آموزشی در تهیه و تدوین برنامه‌های علمی، آموزشی، پژوهشی و تربیتی با محوریت قرآن، تولید نرم‌افزارهای آموزش جامع قرآن و ابزار کمک آموزشی، در حوزه نشر کتاب، برگزاری دوره‌های عمومی و تخصصی آموزش جامع قرآن برای سازمان‌ها و نهادها و ... فعالیت دارد. مدیریت مؤسسه برعهده سیدمحمود چاووشی است. همچنین مهد قرآن جزو معدود مؤسساتی است که دارای هیئت علمی در کنار هیئت مدیره است.
روش‌های حفظ در دو مؤسسه مطرح کشور
شاهسونی، درباره روش‌های حفظ این مرکز، اظهار کرد: بحث حفظ قرآن کریم و روش‌های آن، موضوعی است که طی دو دهه اخیر بیشتر بر روی آن بحث شده و درباره آن نکات مختلفی نیز مطرح شده است.
وی با اشاره به اینکه گاهاً شاهدیم که برخی از روش‌ها مورد تأیید قرار می‌گیرند و برخی دیگر زیر سؤال برده می‌شوند، ادامه داد: در بیت‌الاحزان نیز در برخی از برهه‌ها با این موضوع درگیر بوده‌ایم. اصل شیوه حفظ قرآن ثابت است به ویژه میان مؤسساتی چون جامعةالقرآن و بیت الاحزان و از یک شیوه بهره‌مند هستند.
شاهسونی با اشاره به اینکه مهد قرآن هم شبیه بیت‌الاحزان و جامعةالقرآن عمل می‌کند و تنها تفاوت‌های جزئی دارد، افزود: بحث حفظ یکساله، دوساله و سه‌ساله و ... از جمله مواردی است که در این مؤسسات به آنها پرداخته شده است. به طور مثال حفظ یکساله، همیشه از سوی جامعةالقرآن و شعب آن اجرا میشود و بیت‌الاحزان نیز این حفظ یکساله را با تغییراتی به صورت شبانهروزی برگزار می‌کند.
وی با تأکید بر اینکه طی دو دهه گذشته پس از راه‌اندازی مدارس شبانهروزی حفظ قرآن، نقطه نظرات گوناگونی بر آن بوده است، بیان کرد: در بحث حفظ یکساله، شیوه حفظ با دوره‌های روزانه مؤسسه متفاوت نیست، بلکه صرفاً نوع اجرای آن متفاوت است. به عبارت دیگر در دوره‌های شبانهروزی و یکساله بر روی بحث نظم و برنامه‌ریزی و مباحث تفریحی و ورزشی و ... توجه ویژه میشود که بیت‌الاحزان به دلیل این موارد در عرصه حفظ، موفقیت‌های خوبی داشته است.
راهکار خوب برای تربیت نیروهای متخصص
مدیر بیت‌الاحزان اظهار کرد: بحث حفظ یکساله را هیچ‌گاه به عموم مردم توصیه نمی‌کنیم، بلکه شرایط، میزان توانمندی و ظرفیت هر فرد سنجیده میشود و پس از عبور از غربال‌های مختلف، فرد در این دوره پذیرش میشود. قاعدتاً حفظ یکساله، روزانه و یا شبانهروزی، نسخه عمومی نیست، اما راهکار خوبی برای تربیت نیروهای متخصص و قوی در عرصه‌های قرآنی است.
وی درباه روش‌های حفظ مؤسسه بیت الاحزان و پذیرش گروه‌های سنی مختلف، تصریح کرد: در مدارس شبانهروزی تنها از گروه سنی ۱۴ تا ۲۲ سال به شرط تسلط به روخوانی و روانخوانی قرآن و قبولی در آزمون ورودی و تعیین سطح، مجرد بودن و با شرط قبول تمامی شرایط یک محیط شبانهروزی، پذیرش میشود.
شاهسونی با اشاره به حضور شرکت‌کنندگان در دوره آزمایشی ۴۵ روزه پس از عبور از مراحل فوق، بیان کرد: پس از آن، آزمون اخذ و قبول‌شدگان به دوره اصلی حفظ شبانهروزی راه پیدا می‌کنند. در شعب نیز عموماً حفظ‌های دو، سه و پنج‌ساله انجام میشود و به مانند شعب مؤسسات دیگر چون مهد قرآن و جامعةالقرآن برنامه‌های متداول حفظ برای تمامی گروه‌های سنی نونهالان، نوجوانان و بزرگسالان در دو بخش بانوان و آقایان برگزار می شود.
شاهسونی اظهار کرد: برای خردسالان، حفظ مقطعی یا حفظ جزء سی‌ام قرآن در نظر گرفته میشود و اصلاً فشاری بر روی نونهالان نیست که حتما حافظ کل قرآن شوند. در بحث نونهالان، حفظ با اشاره در مؤسسه بیت‌الاحزان مطرح نیست. اعتقادم این است که حفظ اشاره و وضع اشارات برای کلمات قرآن و جملات بار حفظ را سنگین‌تر می‌کند، یعنی نونهال دو چیز را حفظ می‌کند، یکی خود قرآن و مفهوم آیات و دیگر وضع اشاره‌ای است که برای آن کلمه قرار داده شده است. شاید در ابتدا این کار دارای جذابیت باشد، اما به تجربه دیده شده که افراد بعد از مدتی خسته می‌شوند.
شاهسونی در پاسخ به اینکه آیا در میان قرآن‌آموزان مؤسسه، بودن افرادی که از میان راه از حفظ آیات کلام وحی منصرف شوند؟ گفت: در هر طرحی با هر کیفیتی که اجرا میشود به هر حال درصدی ریزش و یا عدم موفقیت وجود دارد، مثلا در طرح‌های روزانه یک مشکل اساسی که وجود دارد، ریزش قرآن‌آموزان است به طور مثال کلاس برای حفظ قرآن کریم با حدود ۲۰-۳۰ شاگرد شروع میشود، اما در پایان و یا در طرح دو و یا سه‌ساله شاهدیم که یک پنجم از این تعداد به درجه حفظ کل قرآن می‌رسند و عموماً از ادامه راه منصرف می‌شوند.
قرآن‌آموزان مراکز شبانهروزی عموماً تا حفظ کل می‌روند
وی ادامه داد: اما در مراکز حفظ شبانهروزی، افرادی که وارد دوره اصلی می‌شوند، عموماً تا حفظ کل می‌روند و اگر بخواهیم درصدگیری کنیم در طرح‌های روزانه ممکن است، بگوییم تا ۱۰ درصد برای حفظ کل قرآن شاهد موفقیت هستیم، اما برای طرح‌های شبانهروزی و یکساله حدود ۷۰-۸۰ درصد موفقیت است و خروجی دارد و این تفاوت جدی است.
شاهسونی با اشاره به اینکه عدم مرور و تثبیت محفوظات موجب میشود که محفوظات، باقی نماند، گفت: عدم مرور و انس با قرآن میان حافظان چه شرکت‌کننده در طرح‌های دو، سه و چهارساله و یا حافظان یکساله و دوره‌های شبانهروزی وجود دارد و این آسیبی است که باید برای آن چاره‌اندیشی شود. باید چه کرد تا فردی که حافظ کل قرآن میشود، همچنان انسش با قرآن مستدام و مستمر باشد.
مدیر مؤسسه بیت الاحزان اظهار کرد: به طور مثال برگزاری مسابقاتی چون دارالقرآن امام علی(ع) در حد وسیع‌تر خوب است به گونه‌ای که نفرات اول، دوم و سوم صرفاً مورد تجلیل قرار نگیرند و به مانند این مسابقه، افرادی که حائز حد نصاب لازم شدند، نیز تجلیل شوند و این کار زیباست. پیشنهادم به مسئولان دارالقرآن امام علی(ع) این است که مسابقات را حداقل در ۳۰ مرکز و نقطه کشور(به جای برگزاری متمرکز)، برپا کنند. اگر اینگونه شود، جلوی هزینه ایاب و ذهاب، اسکان و پذیرایی گرفته میشود و به جای آن، این هزینه‌ها صرف برگزاری در استان‌ها میشود.
وی ادامه داد: همچنین برگزاری گردهمایی‌های ویژه حافظان قرآن کریم که هر ساله از سوی بیت الاحزان برگزار می شود، موجب میشود تا ضمن تلنگر به حافظان قرآن برای باقی ماندن در عرصه حفظ قرآن و تسلط بر محفوظات، آنها را بر استمرار و مرور محفوظاتشان تحریک کنیم. همچنین مؤسسه نیز از این افراد به عنوان استاد و مدیر در طرح‌های مختلف و شعب مؤسسه استفاده می‌کند تا این حافظان در این راه مستدام باشند.
شاهسونی درباره نحوه همکاری که می‌توانند با مؤسساتی چون جامعةالقرآن و مهد قرآن داشته باشند، اظهار کرد: ارتباط‌های محدودی هست و اتحادیه‌های قرآنی که تشکیل شده است، به ویژه در سال‌های اخیر می‌توانستند این حلقه مفقوده یعنی ارتباط بین مؤسسات قرآنی را مستحکم‌تر کنند(به گونه‌ای که با برگزاری گردهمایی‌ها، هم‌اندیشی‌ها و ... در زمینه انتقال تجربیات مؤثر واقع شوند تا مؤسسات نوپا بتوانند از تجربیات و آزمون و خطاهای مؤسسات قدیمی‌تر بهره‌مند شوند)، که متأسفانه این اتفاق نیفتاده و کمرنگ است. به طور مثال بیت‌الاحزان در بحث مهد و پیش دبستانی از تجربیات مکتب‌القرآن بسیار استفاده کرده و در بحث حفظ قرآن در اوایل فعالیت، از تجربیات جامعةالقرآن بهره‌مند شدیم. همین موجب رشد و پیشرفت ما شد و موجب شد چند سال به جلو بی‌افتیم. متأسفانه انتقال تجربیات ضعیف است.
وی پیشنهاد داد: دستگاه‌هایی چون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و یا سازمان تبلیغات اسلامی که مجوز فعالیت به مؤسسه می‌دهند می‌توانستند در شرایط صدور مجوز، بند و ماده‌ای را می‌گذاشتند که مؤسسات جدیدالتأسیس یک سال و یا بیشتر، تحت لیسانس و نظارت یک مجوز قوی‌تر(منظور مؤسسه قوی‌تر و با سابقه‌تر) در استان و شهرستان خودشان فعالیت کنند و پس از تأیید آن مؤسسه بر توانمندی مؤسسه جدیدالتأسیس، آن هنگام مجوز فعالیت صادر شود. اگر این کار انجام شود، موجب میشود تا جلوی تعطیلی خیلی از مؤسسات جدیدالتأسیس گرفته شود.
چاووشی: انتظار حفظ عمومی نه مسابقه‌ای و حرفه‌ای
در ادامه سیدمحمود چاووشی، مدیر مؤسسه مهد قرآن درباره روش‌های حفظ مهد قرآن و گروه سنی مورد پذیرش، اضافه کرد: از تمامی گروه سنی در مهد قرآن پذیرش به عمل می‌آید، اما گروه سنی سه تا شش سال به عنوان مهد قرآن شکوفه‌ها طی ماه‌های تحصیلی با کتاب‌های آموزشی با عنوان «ستاره‌های آسمانی» آموزش می‌بینند. در این کتاب، بحث حفظ به صورت موضوعی و همراه با دیگر فعالیت‌ها چون شعر، قصه، بازی و ... طراحی شده، اما درباره حفظ قرآن، مهد قرآن برنامه‌ای با عنوان «حفظ جامع قرآن کریم» را دنبال می‌کند.
وی تصریح کرد: معتقدم قرآن‌آموزی که به دنبال حفظ قرآن هستند، تنها نباید دنبال حفظ الفاظ باشند، بلکه باید معنای آن را بفهمند و از آیات استفاده کنند، ضمن اینکه به مباحث قرائت چون تلفظ حروف، احکام تجویدی، وقف و ابتدا و صوت و لحن نیز توجه داشته باشند که به آن حفظ جامع گفته میشود.
چاووشی ادامه داد: بُعد دیگر فعالیت آموزشی مهد قرآن این است که حفظی که از حافظان قرآن انتظار داریم باید حفظ عمومی باشد و نه حفظ حرفه‌ای و مسابقه‌ای، چون مهد قرآن، دارای شعب در کشور است و همچنین مخاطبانش عموم مردم هستند، لذا حفظ عمومی مطالبه می‌کنیم و نه حفظ حرفه‌ای. معمولاً آنچه که از حفاظ انتظار می‌رفت، حفظ حرفه‌ای بوده است یعنی زمانی فردی را حافظ کل قرآن خطاب می‌کنیم که بتواند کل محفوظاتش از سی جزء قرآن، مسلط باشد و پاسخ دهد و حد نصاب قابل قبولی از امتیاز را کسب کند(این همان حفظ حرفه‌ای و مسابقه‌ای است) و یا هنگامی که حافظ در مسابقات شرکت کرد با کمترین اشکال در حُسن حفظ بتواند به سؤالات پاسخ دهد.
وی بیان کرد: اما آنچه که در حفظ عمومی مؤسسه مطرح است، این است که هنگامی که قرآنآموز یک جزء را حفظ کرد در کنار آن بحث تدبر و ترجمه را نیز فراگرفته باشد و بتواند آزمون دهد، در این هنگام است که به حفظ جزء بعدی می‌رود و برای محفوظات جزء گذشته، برنامه خاصی دنبال نمی‌شود. بنابر این در مهد قرآن در بحث تثبیت و مرور، تکلیف حافظان را کم کرده و در جای دیگر، تکلیف را زیاد کرده‌ایم که همان تدبر و فهم و درک آیات است. حافظی که باید همیشه مسلط به محفوظات باشد، حافظ مسابقه‌ای گفته میشود اما آنچه که انتظار داریم و پیرو فرمایش مقام معظم رهبری است یعنی حفظ همراه با ترجمه و تدبر و مفاهیم باشد.
جایگزینی روش جدید به جای روش فعلی مهد قرآن
مدیر مهد قرآن اظهار کرد: اگر بخواهید حافظ حرفه‌ای و مسابقه‌ای، محفوظاتش همیشه تثبیت شده و مسلط به ترجمه باشد، کار خاص و ویژه‌ای را می‌طلبد و این کار عمومی نیست و مردم از عهده آن بر نمی‌آیند. اگر جایی تکلیف تثبیت را کم کنیم و به جای آن ترجمه و تدبر را اضافه کنیم، وزنه متعادل است. در حفظ عمومی، حافظ قرآن آیات را حفظ می‌کند و در حد مقدورات مرور را دارد، ولیکن همواره به بحث ترجمه، تدبر و فهم و درک توجه دارد و مسلط به موضوع آیات میشود و می‌تواند از آیات در صحبت‌هایش استفاده و به آیات استناد کند. این کاری است که در مهد قرآن دنبال میشود. کتاب و جزوات این طرح در دست اقدام است تا این روش جایگزین روش فعلی حفظ مهد قرآن شود.
وی درباره روش فعلی حفظ قرآن ادامه داد: در روش فعلی مثل دوره‌های حفظ سایر مؤسسات، قرآنآموز از جزء اول شروع به حفظ می‌کند و در کنار آن ۹ جلد کتاب مفاهیم قرآن، متمرکز بر اکثر کلمات قرآن است، فرا می‌گیرد، در این روش درک و فهم اتفاق می‌افتد اما نه به مانند اینکه آیه به آیه و جمله به جمله، همراه با روش حفظ پیش رود(به مانند روش جدیدی که قرار است، جایگزین این روش شود). البته در شعب و کانون‌های مؤسسه دوره‌های حفظ متناسب با توانمندی و استعدادهای قرآن‌آموزان وجود دارد.
چاووشی درباره تفاوت آزمون‌های دو روش حفظ مهد قرآن، اظهار کرد: در روش فعلی، مؤسسه هفت مرحله آزمون متشکل از ۱، ۳، ۷، ۱۵، ۲۰، ۲۵ جزء و کل قرآن(آزمون ترنم وحی) دارد، یعنی حافظ قرآن باید هر مرحله آزمون را طی کند، یعنی در این هفت مقطع، محفوظاتش را مرور می‌کند تا مسلط باشد، اما در روش جدید که قرار است جایگزین روش فعلی شود، یک جزء یک جزء از قرآن‌آموزان امتحان گرفته میشود. یعنی هنگامی که حافظ یک جزء را همراه با معنا و درک و مفهوم حفظ کرد، آزمون شفاهی حفظ جزء یک و آزمون کتبی ترجمه و تدبر می‌دهد، هنگامی که قبول شد، کارنامه‌اش را می‌گیرد و به جزء بالاتر می‌رود و هر جزء نیز به این شکل است. در این روش، بحث آزمون‌ها را کم کردیم، اما بحث تدبر و ترجمه را به طرح افزودیم.
یکی از موارد استفاده از خروجی‌ها به عنوان مربی است
مدیر مؤسسه مهد قرآن درباره ریزش‌های قرآن‌آموزان از کلاس‌های حفظ، گفت: کار حفظ سخت است و آمارهای ریزشی در دوره‌های حفظ مؤسسات است، چنانکه شاهدیم کلاس حفظ با ۳۰ شاگرد شروع میشود، اما در دوره سه و یا چهارساله به نصف و یا کمتر می‌رسد تازه این در شرایط مطلوب، همراه با تشویق‌های به جا و مناسب، رخ می‌دهد، زیرا حفظ قرآن سخت است.
وی درباره بهره‌مندی از خروجی‌های مؤسسه، اظهار کرد: از ابتدای تأسیس، مؤسسه چون توسعه و رشد داشت از قرآن‌آموزان مؤسسه که ارتقا پیدا کردند و توانایی کسب کردند به عنوان کمک مربی استفاده شد، سپس این افراد در دوره‌های تربیت مربی حضور پیدا کردند و دوره‌هایی را گذراندند و سپس کارآموزی کردند و به عنوان مربیان مهد قرآن مشغول به فعالیت شدند، روشی که تاکنون نیز ادامه دارد لذا یکی از موارد استفاده از خروجی‌ها به عنوان مربی است.
رفاقت و هم‌افزایی میان مؤسسات قرآنی وجود دارد
چاووشی در پاسخ به این سؤال که آیا طرح یکساله در مؤسسه اجرا می شود یا خیر؟ افزود: از ابتدا هیئت علمی مؤسسه با ریاست استاد شهریار پرهیزکار، مخالف برگزاری طرح یکساله بود و در اجرا نیز به آن رسیده‌ایم. حفظ یکساله، ۹۵ درصد اتفاق نمی‌افتد، معمولا در حفظ، حافظ با چند بار تکرار آیه و آیات و صفحه‌ای از کلام وحی را حفظ میشود و تا چند روز هم در ذهنش می‌ماند اما اگر محفوظاتش را به صورت مستمر تکرار نداشته باشد، از دست می‌دهد. این موضوعی است که در حفظ یکساله رخ می‌دهد، یعنی قرآن‌آموزان طی برنامه فشرده، قرآن را حفظ می‌کنند، اما فرصت تثبیت ندارند، بعد از یکسال، قرآنآموز با محفوظاتی مواجه میشود که پراکنده است و تسلطی بر آن ندارد، باید چند سال زمان بگذارد تا اینها را تثبیت کند و عملاً همان سه، چهار سال میشود، اما اسم آن حفظ قرآن در قالب طرح یکساله است.
مدیر مهد قرآن با اشاره به اینکه طرح حفظ یکساله محاسنی نیز دارد، افزود: قرآنآموز طی برنامه منسجم و بازه زمانی یکسال کل قرآن را فرا می‌گیرد و با آن آشنایی خوب و نسبی پیدا می‌کند و بعضاً نیز با ترجمه و مفاهیم نیز در دوره‌های یکساله آشنا می‌شوند. اما جوی در میان خانواده‌ها و آشنایان ایجاد می‌کند مثلا از این حافظان در جمع‌ها برای سنجش محفوظاتشان سؤالاتی می‌کنند و هنگامی که نمی‌توانند پاسخ دهند و یا به آن جزء مسلط نیستند، ممکن است موجب سرخوردگی‌شان شود. لذا در مهد قرآن برنامه حفظ، برنامه آرام، مستمر و منطقی است که طی چند سال طول می‌کشد.
وی درباره میزان تعامل با دیگر مؤسسات، ادامه داد: بعضاً طی جلساتی برخی از مؤسسات را دیده و با هم تبادل نظر می‌کنیم و شعب مهد قرآن معمولاً در سطح استان‌ها و شهرستان‌ها از تجربیات دیگر مؤسسات استفاده می‌کنند یعنی این امر به طور برنامه نانوشته و غیر رسمی رخ داده و آن رفاقت و هم‌افزایی میان مؤسسات قرآنی وجود دارد و همکاری‌هایی مقطعی داشته‌ایم.
امید است که با وجود فعالیت مؤسسات و تشکل‌های قرآنی سراسر کشور به ویژه در حوزه حفظ قرآن با نگاهی کارشناسانه‌تر به مسئله حفظ قرآن توجه شود تا مؤسسات با خط مشی یکسان اقدام کنند و از سوی دیگر زمینه برای تعامل و ارتباط بیش از پیش تشکل‌های قرآنی با یکدیگر به منظور بهره‌گیری از تجربیات، تبادل افکار و بهره‌مندی از ظرفیت‌ها برای ارتقای فعالیت‌ها و عملکرد‌ها طی جلساتی مشخص فراهم شود و به جای اینکه مؤسسات با یکدیگر موازی‌کاری کنند در کنار یکدیگر جدی‌تر و قوی‌تر ادامه دهند.
گفتوگو از سمیرا انصاری
منبع:
مبشرین|پایگاه خبر قرآنی و معارف اسلامی
لینک مستقیم :
http://mobasherin.ir/shownews.aspx?id=50715