به گزارش مبشرین به نقل از ایکنا، نشست «امکان‌سنجی اجرای مسابقات قرآن در فضای مجازی و رویکرد رسانه‌ها» ۳۰ دی‌ماه با حضور برگزارکنندگان مسابقات قرآن، که امسال با وجود شیوع کرونا و عدم امکان برپایی رقابت‌های حضوری با بهره‌مندی از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، مسابقات خود را برپا کردند، به میزبانی ایکنا برگزار شد.
خبرگزاری ایکنا به عنوان یکی از مراکز سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور، پیشتاز دریافت نظرات کارشناسان در این حوزه مهم و حیاتی خواهد بود، چرا که این سازمانِ وابسته به نهاد انقلابی جهاددانشگاهی، همزمان با برپایی ششمین دوره مسابقات بین‌المللی قرآن دانشجویان مسلمان (در سال ۹۷)، مراحل مقدماتی و نیمه‌نهایی این رویداد بزرگ دانشجویی را از طریق فضای مجازی و ارتباط تصویری بین متسابق و داور برپا کرد و صرفاً مرحله نهایی (فینال) آن در شهر مشهد مقدس برگزار شد و اینگونه شیوه نوینی را ارائه داد و شاهد کاهش چشم‌گیر هزینه‌ها و حضور افرادی قوی در زمینه صوت و لحن و حُسن حفظ در مرحله آخر بودیم.
رئیس مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه به عنوان دبیر ستاد هماهنگی مسابقات قرآن کشور نیز در این نشست دعوت داشت که به دلیل همزمانی با برگزاری مرحله نیمه نهایی مسابقات بین‌المللی قرآن ایران با این نشست، حضور نیافت که این خبرگزاری آمادگی خود را برای دریافت نظرات این مرکز اعلام می‌کند و همچنین رئیس شبکه قرآن و معارف سیما به عنوان همراه رسانه‌ای مسابقات سراسری قرآن در سال جاری، نه‌تنها حضور نیافت، بلکه شاهد حضور نماینده‌ای از این رسانه نبودیم.
در ادامه، متن گفت‌وگوها در این نشست دوساعته، که شامل نقاط ضعف و قوت برپایی رویدادهای قرآنی به صورت مجازی، پیشنهادات و ضرورت توجه به این فضا است، می‌خوانید. لازم بذکر است در گزارش ذیل، تلاش بر این بود تا صرفاً مواردی که به ادامه روند استفاده از فضای مجازی کمک می‌کند، منتشر شده و از نوشتن گزارش عملکردهایی که در لابه‌لای سخنان مدعوین مطرح شده، صرف نظر شد.
محمدرضا مسیب‌زاده، مدیر اداره قرآن، عترت و نماز وزارت آموزش و پرورش به عنوان نهادی که امسال جزء اولین‌ها در برپایی مسابقات قرآن دانش‌آموزی به صورت مجازی بود، گفت: در حوزه فعالیت‌های قرآنی وزارت آموزش و پرورش به دنبال مسابقه نیستیم، ما همواره تأکید بر آموزش‌های قبل از مسابقات شامل توانمندسازی دانش‌آموزان و مربیان را داریم.
مسیب‌زاده به تاکیدات مقام معظم رهبری در زمینه فعالیت در فضای مجازی از سال ۹۲ اشاره و تصریح کرد: شاید کرونا با وجود اینکه تهدید بود اما تبدیل به یک فرصت شد تا نحوه حضور در فضای مجازی را بیاموزیم. کرونا شرایطی را ایجاد کرد که ما به خودباوری برای حضور در فضای مجازی رسیدیم.
وی با تاکید بر اینکه ما نسبت به قرآن دِین داریم و نه فعالیت‌های قرآنی گفت: به عنوان مثال اگر قرار باشد بخشی از فعالیت‌های قرآنی به تشخیص اینکه به لحاظ علمی و تجربی نبایستی به آن پرداخته شود، تعطیل کنیم، هیچ اشکالی نخواهد داشت، عقب‌نشینی کنیم، وظیفه ما این است که به قرآن و مفاهیم آن توجه کنیم و به فکر تسری آن در جامعه باشیم. از این جهت آموزش و پرورش اولین نهادی بود که مسابقات را نه تنها تعطیل نکرد، بلکه با توجه به زیست‌بوم جدید آن را برگزار کرد. اساتید تایید خواهند کرد که حساسیت دانش‌آموزان از بزرگسالان به مراتب بیشتر است با وجود اینکه زیرساخت‌های ما ایراد داشت، اما به جرئت می‌توان گفت مشکلی در این زمینه نداشتیم.
فضای مجازی را شناختیم و به شرایط قبل از آن باز نخواهیم گشت
مسیب‌زاده با اشاره به اینکه نباید از این حقیقت که تربیت در فضای حقیقی و چهره به چهره شکل می‌گیرد، غافل شویم، بیان کرد: با این وجود وقتی شرایط وخیم است و قانون از این امر جلوگیری می‌کند باید تغییر روش دهیم و با روش‌های جدید کار را دنبال کنیم. لازم است در ادامه به چند نمونه از فعالیت‌های پر بازدید در فضای مجازی اشاره کنم. چند شب قبل به مناسبت شهادت حضرت زهرا(س) محفل انس با قرآنی را در کنار مضجع شریف امام رضا(ع) برگزار کردیم با وجود اینکه تبلیغات زیادی برای آن انجام ندادیم اما هشت هزار نفر به صورت همزمان پای محفل مجازی بودند و پایان روز تعداد بازدید آن به بیش از ۶۵۰ هزار نفر رسید. در ایام هفته قرآن یک محفل قرآنی بین‌المللی را از کربلا و مشهد به طور همزمان برگزار کردیم و در طول مدت برنامه که ۳۵ دقیقه بود، بیش از دو میلیون و ۴۰۰ هزار بازدیدکننده داشتیم. ما هرگز نمی‌توانستیم این ظرفیت را در فضای حقیقی ایجاد کنیم.
مسیب‌زاده اظهار کرد: این اطمینان را می‌دهم که اگر کرونا هم برود به شرایط قبل از آن باز نخواهیم گشت، راهی که پیدا شده است را نباید به راحتی از دست بدهیم. این فضا بسیار ارزشمند است و باید به آن توجه کرد و با توجه به اینکه در این زمینه کم‌سواد و بی‌اطلاع هستیم باید سواد خود را افزایش دهیم و لذا اساتید امر باید بیشتر ورود داشته باشند. هنوز مسابقات با کاغذ برگزار می‌شود در صورتی که مسابقات امارات، مالزی و ... به هیچ وجه اینگونه نیست.
فاجعه‌ای به نام نداشتن محتوا
در بخش دیگری از این نشست سیدعباس انجام، مدیر شبکه عربی آفریقایی صدا و سیما به بیان سخنانی در مورد نقش رسانه در جذابیت بخشی به مسابقات مجازی قرآن، به آسان بودن تولید محتوای رسانه‌ای در دوران حاضر پرداخت و گفت: ما در عصری حضور داریم که تولید محتوا در این حد آسان و سهل نبوده است. الان با یک گوشی تلفن همراه و با استفاده از یک سری نرم‌افزارها می‌توانیم فیلم‌های حرفه‌ای ساخت و همزمان در کسری از ثانیه انتشار داد. اگر همین کار در رسانه انجام می‌شد نیاز به شورای طرح و برنامه داشتیم تا تصویب شود، در ادامه به شورای برآورد و اختصاص بودجه می‌رفت، بعد نوبت بخش تهیه و تولید بود تا نظر بدهد، بعد از آن به پخش می‌رفت و در نهایت ارزیابی می‌شد تا اگر خوب بود به طرح بعدی پرداخته شود. اما در فضای مجازی هر فرد در کسری از ثانیه برای خود مجوز صادر می‌کند و در کسری از ثانیه محتوا را تولید و در پلتفرم‌های مختلف نشر می‌دهد و قبل از اینکه کسی بخواهد نظر بدهد و آن را ارزیابی کند، میلیون‌ها نفر در سراسر جهان آن را دیده‌اند. پس فضای مجازی بسیار اهمیت دارد.
این داور مسابقات قرآن با اشاره به اینکه اگر کرونا هم نبود باید به سمت بستر فضای مجازی حرکت می‌کردیم، افزود: اینکه محدودیت‌های ایجاد شده باعث حرکت به سمت فضای مجازی شده است، نشان‌دهنده غفلت از این عرصه در گذشته بوده است. در فضای نظری اگر در مورد فضای مجازی بحث شود مطالب بسیار نغزی مطرح می‌شود اما وقتی به فضای عملی و فضای اختصاص بودجه برای این کار می‌رسیم، اینگونه نیستیم. در همه سازمان‌ها بسیار بیشتر از فضای مجازی صرف فضای حقیقی می‌شود و لذا باید از حالت شعاری خارج شویم و به عمل بپردازیم.
انجام با تأکید بر اینکه دشمن در فضای مجازی طراحی و تولید محتوای خاص دارد، گفت: در مقابل ما تنها استفاده‌ای که از گوشی‌های هوشمند خودمان داریم به ارسال پیامک، تماس گرفتن و ارسال پیام در شبکه‌های اجتماعی ختم می‌شود، اما دشمن شب و روز در حال طراحی است و فاجعه‌ای که امروز در آن گرفتار شده‌ایم این است که محتوا را از دست داده‌ایم و به تولید محتوا نمی‌پردازیم. شبکه الکوثر ۱۵ سال است مسابقات قرآن «انّ للمتقين مفازا» را برگزار می‌کند پس اصلا منتظر کرونا نبوده و از ۱۵ سال قبل نیاز را احساس کرده و برای آن طرح داشته است. در پنج سال اخیر ظرفیت برنامه به حدی رسیده که جذابیت‌های بحث مسابقات حضوری را برای بحث مجازی نیز طراحی کرده‌ایم. در مسابقات حقیقی گاهی شاهد محدودیت زمانی و مکانی برای حضور داوران هستیم در حالی که این مشکل برای مسابقات مجازی وجود ندارد.
این فعال قرآنی و رسانه‌ای تصریح کرد: اگر می‌خواهیم برای پخش مسابقات مجازی جذابیت ایجاد کنیم باید به پخش آن مسابقات از پلتفرم‌های مختلف فکر کنیم. اگر برای پخش مسابقات از چندین پلتفرم استفاده کنیم علاوه بر پخش تلویزیونی تعداد متنابهی کانال دیگر خواهیم داشت که مسابقات را پخش می‌کند، در ادامه اساتیدی که در داوری حضور دارند، شرکت‌کنندگان در مسابقات، گروه‌‌های مرجع و ... هر کدام دارای صفحه در فضای مجازی هستند و به بازنشر مسابقات می‌پردازند این یعنی با منظومه‌ای از پخش مسابقات در فضای مجازی مواجه هستیم که برگزارکننده، تنها تولیدکننده محتوا هست و کار بازنشر را عوامل درگیر مسابقات که از داخل تا خارج از کشور انجام می‌دهند. موضوع دیگر اینکه در فضای مجازی محدودیت بودجه‌ای وجود ندارد و در این فضا برای ایجاد جذابیت می‌توان انواع دکور و کارهای گرافیکی برای افزایش جذابیت انجام داد.
مهم‌ترین فرصتی که مسابقات مجازی به دست می‌دهد
بر اساس گزارش ایکنا در بخش دیگری از این نشست رشید جعفرپور، رئیس اداره فعالیت‌های دینی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در مورد چگونگی برطرف کردن خلأ تبلیغ و ترویج قرآن کریم در برگزاری مسابقات به شیوه مجازی در مقایسه با شیوه حضوری گفت: قبل از پاسخ به این موضوع باید به برخی نکات اشاره کرد. مهم‌ترین فرصتی که برگزاری مسابقات به شیوه مجازی به دست می‌دهد، سهولت دسترسی است. در شرایط مجازی، شرکت‌کننده استان دورافتاده، نمی‌تواند بگوید امکان حضور در مسابقه را به خاطر دوری مسافت ندارم. هر شرکت‌کننده با ضبط یک فایل صوتی می‌تواند در مسابقات شرکت کند. نکته دیگر کاهش هزینه‌ها هست. جشنواره هزینه‌های بسیار زیادی دارد که با مجازی شدن این هزینه‌ها افت کرده است و بر روی جوایز و مواردی از این دست اضافه شده است.
وی همچنین به نواقص برگزاری مسابقات به شیوه مجازی اشاره و اظهار کرد: جذابیت برنامه‌های مناسکی به حضور جمعیت و تعامل و گفت‌وگو در ایام مسابقات است، از بین رفتن این فضای تعاملی که می‌توانست انس بیشتری ایجاد کند یک تهدید است و لذا باید به فکر جایگزینی برای آن بود. تهدید دیگر شیوه مجازی فردگرایی منفی است که برای افراد پیش می‌آید که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. اگر بخواهیم به تهدیدها بپردازیم تعداد آنها بیشتر هم خواهد شد.
جعفرپور با اشاره به اینکه در میانه راه اجرای جشنواره قرآن و عترت دانشجویان وزارت علوم با موضوع کرونا برخورد کردیم، بیان کرد: سرعت تطابق وزارت علوم و مجموعه‌های دانشگاهی در کشور با این موضوع قابل توجه بود و آئین‌نامه‌ها به سرعت تغییر کرد و به جرئت می‌توانم بگویم در جشنواره امسال و با توجه به شیوع کرونا هیچ ریزشی در تعداد شرکت‌کنندگان در جشنواره نداشتیم. حتی در برخی حوزه‌ها همچون بخش معارفی با افزایش شرکت‌کننده هم مواجه شدیم. افق پیش‌رو هم به این صورت است که قطعاً در آینده دو سطح از فعالیت را خواهیم داشت، یعنی هم با جشنواره‌های حقیقی مواجه خواهیم بود و همچنین هم به بحث مجازی پرداخته خواهد شد، چرا که ظرفیت جذابی است، لذا نباید این فضا را ترک کنیم، ضمن اینکه بخش حضوری هم مورد توجه قرار خواهد گرفت.
رئیس اداره فعالیت‌های دینی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در پایان به سخنی از «مارشال مک‌لوهان» از اساتید علم ارتباطات که گفته است «رسانه بین پیام است» اشاره کرد و گفت: رسانه که وارد یک خانواده و مجموعه می‌شود خود یک پیام است، حالا اگر ما از این رسانه به خوبی استفاده کنیم، یعنی عین پیام منتقل شده است. اگر بتوانیم قرآن و فرهنگ قرآنی را به خوبی پیاده کنیم یعنی عین قرآن منتقل شده است، بنابر این قدرت ما این است که بتوانیم از قدرت رسانه و فضای مجازی به خوبی استفاده کنیم.
ناچیز بودن مضرات در برابر فوائد
در ادامه حمیدرضا نقاشیان، رئیس جشنواره تلاوت‌های مجلسی نیز به بیان چالش‌های پیش روی بخش مردمی در برگزاری مسابقات قرآن در فضای مجازی پرداخت و گفت: ما برای استفاده از دورافزار، عقب هستیم. در جهان ۳۰ سال است که از CMS (سیستم مدیریت محتوا) برای اداره فضای آموزشی استفاده می‌شود که هزینه پائینی دارد. دانشگاه‌ها مطرح دنیا در اقصی نقاط دنیا شعب خود را از راه دور اداره می‌کنند. نظام ساختاری ایران با فرهنگ دولتی همیشه از مردم عقب است. ما در نگاه ساختاری با نگاه دولتی آنقدر که به دنبال محدودگرایی هستیم به دنبال توسعه نبوده‌ایم.
وی افزود: اگر کرونا نیامده بود فضای استفاده از دورافزار در سطح همان پنج درصد باقی می‌ماند، اما امروز با وجود کرونا به سمت ۳۰ تا ۴۰ درصد رفته است. در فضای دولتی اگر تحریم نبود به صادرات غیر نفتی نمی‌پرداختیم، امروز بیش از ۶۰ میلیارد دلار صادارت از کالایی داریم که هیچ وقت فکر نمی‌کردیم چنین کالایی را بتوانیم، صادر کنیم. در فضای محدودیت مجبور می‌شویم تصمیماتی را اتخاذ کرد که مفید واقع شود. بستر فضای مجازی و انزوایی که ممکن است این فضا به وجود بیاورد باید مورد چاره‌جویی قرار بگیرد. هر موضوعی که در دنیا به وجود می‌آید فوائد و مضراتی داشته باشد، ما باید از فواید بهره‌مند شویم.
نقاشیان به سختی‌های کار در فضای مجازی پرداخت و گفت: سختی‌های استفاده از فضای مجازی به نسبت راحتی‌های آن بسیار اندک است. در حوزه فضای مجازی ایجاد ارتباط دورافزار با قاری، حافظ و ... بسیار راحت مدیریت می‌شود، هزینه‌ها کاهش یافته و هزینه‌ها در برابر وقتی که اتلاف می‌شد، بسیار کم است. امروز وقتی که برای جمع کردن افراد صرف می‌شود، تلف نمی‌شود. تلقی من این است که ساختار نظام، دولت، سازمان‌ها، نظام آموزشی امروز بستری پیدا کرده است که هر چه بتواند آن را توسعه دهد. تکثیر جریان یک عمل به ما اجازه تحلیل می‌دهد و هر چقدر جامعه تحلیل قدرتمند‌تری پیدا کند، رشد بیشتری پیدا خواهد کرد.
توانمندی سنت در تقابل با مدرنیته
در ادامه محمدرضا آنیت، کارشناس آموزشی مؤسسه کشوری مهد قرآن (برگزارکننده آزمون قرآنی ترنم وحی) نیز به بیان مباحثی در این زمینه پرداخت و گفت: مشکلی که در مسئله فضای مجازی وجود دارد بحث باور به این حوزه است و این باور نیز به تضاد دو دیدگاه سنت و مدرنیته برمی‌گردد. در کشور ما هنوز این موضوع جا نیفتاده است و قاطبه مردم ایران در باور سنتی هستند. بخشی از سنت به اعتقادات مذهبی و بخشی هم به مباحث موجود در فرهنگ بازمی‌گردد. یک بخش از علت اساسی این موضوع به مسئولان مربوطه می‌رسد که وظیفه تبیین این موضوع را برای مردم دارند و بخش دیگر هم به کرسی افتا مربوط می‌شود. ما اعتقاد داریم باید در کرسی افتا یک بازنگری صورت بگیرد. هنوز این باور برای بزرگان صاحب فتوا در کشور جا نیفتاده است و هنوز سنت‌گرا هستند و وقتی بحث مدرنیته می‌شود، موضع می‌گیرند.
این پژوهشگر علوم دینی افزود: تصور بر این است که ما نتوانسته‌ایم سنت و مدرنیته را تبیین کنیم. در حوزه ازدواج هم این مشکل وجود دارد، یک عده از جوانان طالب ازدواج مدرن هستند، اما به ستون بزرگ خانواده سنت‌گرا برخورد می‌کنند. منظور من سنت‌گرای غلط است، سنت‌گرای درست، درست است، اما زمانی که این تبیین غلط جلوه کند، چنین اتفاقاتی می‌افتد.
کارشناس آموزشی موسسه کشوری مهد قرآن با اشاره به اینکه ما همواره مردمان صفر و صد بوده‌ایم، بیان کرد: آن روزگاری که کلاس‌‌ها و فعالیت‌ها به شکل حضوری برگزار می‌شد، سخن‌ها در مورد برقرار بودن شیوه حضوری ایراد می‌شد، الان که همه فعالیت‌ها غیر حضوری شده است، به کلی منکر جلسات حضوری می‌شویم و فقط به بحث غیر حضوری تمرکز می‌کنیم. به نظر من باید جمعی بین این دو باشد.
آنیت افزود: در بحث فضای مجازی اینگونه نیست بگوییم که در همه پهنه کشور امکانات برای این موضوع فراهم است، زیرساخت‌ها دارای مشکل است، بنابر این باید آنها را تربیت کنیم، وقتی بحث آموزش یا مسابقات در فضای مجازی می‌شود، گرچه مزه حضوری را ندارد، اما به دلیل شرایط چاره‌ای جز استفاده از مجازی نیست. نگاه ما در مؤسسه مهد قرآن به کلیت موضوع این است که موافق مجازی شدن تمام فعالیت‌ها نیستیم و نگاه این است که در حوزه محدود و مقطعی از فضای مجازی استفاده شود، اما در طولانی مدت اینگونه نباشد.
آیا آیین‌نامه فعلی مسابقات قرآن برای مسابقات مجازی کاربرد دارد؟
در ادامه این نشست داوود جعفری، مدیر اجرایی جشنواره تلاوت‌های مجلسی در مورد ضرورت‌های استفاده از آیین‌نامه مسابقات حضوری برای مسابقات در بستر فضای مجازی، گفت: قبل از اینکه آیین‌نامه (فنی) تغییر یابد، باید به من شرکت‌کننده در مسابقات آموزش داده شود که چگونه آیین‌نامه‌ای که قصد تغییر آن را دارید، بپذیریم. همین الان و بر اساس آیین‌نامه‌هایی که وجود دارد، متسابق اذعان می‌کند که داور حق او را در رقابت ضایع کرده است، آن وقت ما چگونه تغییر آیین‌نامه را بپذیریم. بنابر این قبل از هر تغییری باید آموزش داده شود، آموزش دادن هم در این حوزه خیلی کار سختی است. بیش از چهل سال است که مسابقات برگزار می‌شود، هنوز نتوانسته‌ایم یک متسابق را متوجه کنیم که رویه اعتراض اینگونه نیست.
وی اشکال اساسی در این حوزه را قبول نداشتن آینده عنوان کرد و افزود: ما اصلاً پیشرفت را قبول نداریم، ما روزی اعلام کردیم که در جشنواره تلاوت‌های مجلسی جمعیت میلیونی دنبال‌کننده کار هستند اما کسی باور نمی‌کرد، شاهد ماجرا این است که الان در دوران کرونایی یک شب قرآن در فضای مجازی با حضور یک قاری نوجوان برگزار می‌شود و بازدیدکننده میلیونی دارد. کرونا تا حدودی باور ما به این قضایا را زنده کرده است، اگر باورها زنده شود می‌توانیم به رشد برسیم.
جعفری تصریح کرد: کسی که مسئول است در شرایط خاص کرونایی می‌خواهد در فضای مجازی شروع به کار کند، این مسئول یک سری حرف‌ها شنیده است و براساس همان شنیده‌ها شخصاً وارد کار عملیاتی می‌شود و این یعنی هیچ اعتمادی به متخصصان ندارد. ما اساساً به این نقطه نرسیده‌ایم که به متخصصان اعتماد کنیم.
وی با اشاره به اینکه فضای مجازی یک اصطلاح غلط است و باید آن را به عنوان فضای حقیقی و تأثیرگذار که ما را راهبری می‌کند معرفی کنیم، گفت: این موضوع هنوز برای ما جا نیفتاده است، ما در یک سردرگمی عجیب تاریخی و تکنولوژیکی به سر می‌بریم، چرا که این فضا را باور نکرده‌ایم، در حالی که این یک فضای حقیقی است و باید خودمان را با آن همسو کنیم. ما باید به آینده نگاه کنیم که شاید بیست سال بعد هم چنین شرایطی حاکم شود، برای آن زمان چه برنامه‌ای داریم؟
قابل مقایسه نبودن عدالت در مسابقات حضوری با مجازی
بر اساس گزارش ایکنا، در بخش دیگری از این نشست سمیه حاجعلی، مدیر دارالقرآن امام علی(ع) نیز به بیان معایب و مزایای استفاده از فضای مجازی در برگزاری مسابقات قرآن پرداخت و گفت: امسال که برای اولین بار مسابقات را به صورت مجازی برگزار کردیم. یکی از مشکلاتی که با آن مواجه بودیم وابستگی به کیفیت اینترنت بود. امسال مسابقات اوقاف در بخش آقایان هم مجازی بود، اما زیاد به فضای اینترنت وابسته نبود، من با نوعی از مسابقات غیر حضوری که زیرساخت‌های آن وابسته به اینترنت نباشد، بسیار موافقم، چرا که در بحث داوری می‌تواند به عدالت نزدیک شود. ما در مسابقات دارالقرآن امام علی(ع) مواردی را داشتیم که اینترنت قطع شده بود، اما داور تصور کرده بود که قاری شرکت‌کننده نَفَس‌گیری کرده است و نمره منفی داده بود. به هر حال این قطع و وصل‌ها می‌تواند در تجوید و صوت تأثیر داشته باشد. همه اینها باعث می‌شود عدالت مسابقات را زیر سوال ببرد. بنابر این هیچگاه نمی‌توانیم مسابقات مجازی را از لحاظ عدالت با مسابقات حضوری مقایسه کنیم. این وضعیت حتی در مسابقاتی که از قبل ضبط تلاوت صورت گرفته است نیز می‌تواند وجود داشته باشد و عدالت را تحت تأثیر قرار دهد.
حاجعلی تصریح کرد: مسابقات مجازی هیچ موقع نمی‌تواند جای مسابقات حضوری را بگیرید. دید و بازدیدهایی که در جمع‌های قرآنی هست و تأثیری که بر روحیه افراد می‌گذارد در مسابقات مجازی وجود ندارد، بنابر این مسابقات مجازی نمی‌تواند جایگزین مسابقات حضوری شود، اما از جهت اینکه در این شرایط مجبور هستیم به این سمت حرکت کنیم تا فضای قرآنی قطع نشود، می‌تواند وجود داشته باشد.
وی در ادامه به برخی محاسن برگزاری مسابقات قرآن به شیوه مجازی نیز اشاره کرد و افزود: در مسابقات امسال دارالقرآن امام علی(ع) شرکت‌کنندگانی بودند که به خاطر مجازی بودن مسابقات حضور یافته بودند و امکان سفر و حضور در مسابقات را نداشتند. بنابر این مجازی شدن مسابقات باعث شده بود تا بسیاری از شرکت‌کنندگان برای اولین بار در مسابقات حضور یابند. با تمام این تفاسیر مسابقات مجازی نمی‌تواند معنویتی که در فضای مسابقات حضوری وجود دارد همراه داشته باشد و فقط خوب است در مراحل اولیه به عنوان غربالگری از این فضا بهره‌مند شد.
مشکل زیرساخت در برگزاری مسابقات مجازی
در ادامه این نشست روح‌الله محمدعلی‌نژاد، رئیس مرکز قرآن و عترت وزارت بهداشت که امسال میزبان جشنواره ملی قرآن و عترت نیز هست نیز در سخنانی در مورد سختی‌هایی که برگزاری مسابقات به صورت مجازی به همراه دارد و تمهیدات در نظر گرفته شده برای بی اثر کردن این سختی‌ها، گفت: برگزاری مسابقات در ایام کرونایی با توجه به ملاحظاتی که برای صیانت از جامعه باید در نظر گرفته شود، فرصت مغتنمی است که خوشبختانه مورد بهره‌برداری هم قرار گرفته است. لطفی که برنامه‌های حضوری دارد، مطمئناً در برنامه‌های مجازی وجود ندارد.
وی افزود: مشکلاتی که در بیست و پنجمین دوره جشنواره قرآن و عترت وزارت بهداشت با آن مواجه بودیم و مشکلی فراگیر می‌تواند باشد، فراهم نبودن زیرساخت‌ها بود. با وجود اینکه سخت افزارها در اختیار همه هست، اما زیرساخت‌های سازمانی آنگونه که باید و شاید فراهم نبود. این مشکل به خصوص در بخش کتبی خود را نشان داد و هنوز دانشگاه‌ها هم در برگزاری آزمون‌های کتبی با مشکل مواجه هستند. البته این فرصتی شد تا همکاران فناوری در دستگاه‌ها فعال‌تر شوند و این اتفاق در وزارت بهداشت رخ داده است.
محمدعلی‌نژاد تصریح کرد: در رقابت‌های بخش آوایی نیز به یک روش که جمع بین ارسال فایل و برگزاری وبیناری است، رسیدیم. یعنی هم قرعه به متسابق اعلام و در ادامه فایل تلاوت دریافت می‌شود و هم با شرکت‌کننده ارتباط وبیناری گرفته می‌شود. امیدوارم بتوانیم از تجربیات اساتید محترم و جهاددانشگاهی برای برگزاری جشنواره ملی استفاده کنیم و به تبع آن در برنامه‌های بعدی نیز مورد استفاده قرار دهیم.
نهادینه نشدن نیاز به فضای مجازی در مخاطبان
در ادامه این نشست سیدفخرالدین اسماعیلی، مدیرکل دفتر آموزش و توسعه مشارکت های معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد نیز در مورد برگزاری آزمون سراسری قرآن و عترت به صورت مجازی، با تأکید بر اینکه هنوز فضای مجازی را واژه‌ای درخور فضای غیر حقیقی نمی‌بینم، اظهار کرد: از همان اوایل که قرار شد آزمون سراسری قرآن و عترت به شیوه مجازی برگزار شود با برخی اساتید باتجربه در این حوزه ارتباط گرفتم و از تجربیات آنها برای ادامه راه بهره بردم.
وی افزود: ما در فرم ثبت نام برای شرکت‌کنندگان سه سؤال را مطرح کردیم تا متوجه شویم مخاطب ما تا چه اندازه بر روی فضای مجازی شناخت دارند. از بین ۶۱ هزار نفری که ثبت نام کرده‌اند، پرسیده شد که نحوه آشنایی شما با آزمون از چه طریق بوده است؟ ۸۰۴۱ نفر اعلام کردند از طریق موسسه و حدود پنج هزار نفر هم از طریق فضای مجازی مطلع شده‌اند، این یعنی در حال حاضر پیام ما از طریق فضای مجازی به مخاطبان منتقل نمی‌شود. همچنین در مورد آشنایی آنها با آزمون مجازی سؤال کردیم، کمتر از هزار نفر اعلام کردند، هیچ آشنایی ندارند، کمتر از چهار هزار گفتند آشنایی کامل دارند، سایر ثبت‌نام‌کنندگان اعلام کردند آشنایی نسبی دارند. سومین سؤال این بود که عملکرد سامانه ثبت نام را چگونه ارزیابی کرده‌اند؟ نزدیک ۱۲ هزار نفر آن را آسان دانسته‌اند، حدود دو هزار نفر آن را متوسط ارزیابی کرده‌اند و هزار نفر هم آن را سخت دانسته‌اند.
اسماعیلی در ادامه به ابلاغ بخش‌نامه‌ای به استان‌ها برای معرفی یک مؤسسه جهت انتخاب به عنوان مرسسه پایلوت اشاره و اظهار کرد: بر اساس این بخش‌نامه هر استان باید یک موسسه معرفی می‌کرد تا به عنوان موسسه پایلوت برای در اختیار قرار دادن سامانه آموزش مجازی به ما معرفی کنند. از بین تمامی استان‌های کشور تنها ۱۱ استان اعلام آمادگی کردند. ما الان در فضای موثر نه آشنایی داریم و نه متخصص. آشنایی به فضای مجازی و نیاز به استفاده از این فضا در ما نهادینه نشده است.
مدیرکل دفتر آموزش و توسعه مشارکت های معاونت قرآن اظهار کرد: دوست داریم به سمت مجازی شدن حرکت کنیم، اما نه به این شدت و نه اینکه تمام آزمون را برای جمعیتی که آشنایی چندانی با این فضا ندارند، به صورت مجازی برگزار کنیم. شاید مجازی کردن آزمون‌ها و مسابقات بحث حضور متسابقان را بیشتر کند، اما نباید به دنبال آمارسازی به این شکل بود.
در بخشی پایانی این نشست هر کدام از حاضران در جلسه به دو سؤال کلیدی در مورد ضرورت تولید یک پلتفرم اختصاصی برای برگزاری مسابقات قرآن در فضای مجازی و نیز دائمی شدن مسابقات قرآن به شیوه مجازی پاسخ دادند.
تکثیر نشست‌های امکان‌سنجی با حضور متولیان امر
در این بخش ابتدا حمیدرضا نقاشیان، رئیس جشنواره تلاوت‌های مجلسی بیان کرد: ضمن تقدیر از برگزارکنندگان این نشست، اما این کار مقدمه بسیار کوچکی از بحث بسیار بزرگ فضای مجازی است. باید تأکید کنم برگزاری چنین جلساتی باید متولیان اصلی این ماجرا همچون وزارت ارتباطات یا شورای توسعه فرهنگ قرآنی و ... باشند. کلیدی‌ترین بحث مورد نظر من این است که نگاه ما باید دقیق‌تر شود. امکان‌سنجی برگزاری مسابقات در فضای اینترنتی، ضعف‌ها، قوت‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهایی به همراه دارد. می‌توانیم هر جلسه با نگاهی دقیقی به هر یک از این موارد بپردازیم تا تبدیل به مطالبه از متولیان امر شود. این نشست شروع خوبی است، اما برای اینکه این بحث در جامعه قرآنی گسترش جامع‌تری پیدا کند و به نکات دقیق‌تری برای تصمیم‌گیری برسیم، باید در تعداد بیشتری برگزار شود.
در ادامه محمدرضا آنیت، کارشناس آموزش موسسه کشوری مهد قرآن از غیبت برخی متولیان امر در این جلسه با وجود دعوت از آنها گلایه و اظهار کرد: مسابقات حضوری امتیازات ویژه خود را دارد و در این نشست گفته شد، اما این فضا را می‌توان ایجاد کرد که در طول مسیر نقاط ضعف و قوت بررسی شود تا برای بخشی از مسائل مورد استفاده قرار گیرد.
اهتمام وزارت علوم به تولید پلتفرم
همچنین رشید جعفرپور، مدیر اداره فعالیت‌های دینی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز با اشاره به اینکه چه بخواهیم چه نخواهیم این وضعیت چند سال همراه ما خواهد بود، گفت: خواسته یا ناخواسته گام دوم انقلاب اسلامی با گام مجازی همراه شد، گریزی نیست از اینکه باید این مسیر را طی کنیم، ضمن اینکه همه ما باور داریم فعالیت‌های قرآنی باید در فضای حقیقی باشد. لذا وزارت علوم اهتمام دارد در حوزه نرم‌افزارها ورود داشته باشد. بعد از اینکه جشنواره را در دانشگاه صنعتی اصفهان برگزار کردیم خود چند دانشگاه صنعتی پیشنهاد دادند تا بتوانند نرم‌افزارها را تقویت کنند تا آسیب‌ها به حداقل برسد. تا کنون هم اتفاقات خوبی افتاده است، اما باید در همه سطوح از داوری و اجرا و ... مورد رصد قرار بگیرد تا ایراد کار به دست بیاید.
وی در مورد کاهش هزینه‌ها در برگزاری مجازی مسابقات، گفت: در برگزاری مسابقات یک سری هزینه‌های آشکار و یک سری هزینه‌های پنهان داریم، در برگزاری مجازی برخی هزینه‌ها همچون رفت و آمد و اسکان متسابقان که گاهی به ۴۰۰ نفر هم می‌رسد، حذف شده است. این مطمئناً یک رقم بزرگ می‌شود که امسال حذف شد. لذا شاید به یک سوم و یا یک چهارم هزینه در سال‌های قبل تقلیل پیدا کرد.
سیدعباس انجام، مدیر شبکه عربی آفریقایی رسانه ملی نیز در این بخش بر حضور رسانه در زمان برگزاری مسابقات تأکید کرد و گفت: اگر یک مسابقه برگزار شود اما رسانه‌ای برای پوشش وجود نداشته باشد، اثری نخواهد داشت. ما باید زبان هر چیزی را یاد بگیریم وگرنه همان حضوری بودن هم نمی‌تواند اثر داشته باشد. مانند مسابقه فوتبال که در ورزشگاه، صد هزار نفر حضور دارند و از نزدیک لذت می‌برد، اما همزمان میلیون‌ها نفر نیز از طریق تلویزیون آن مسابقه را می‌بینند و لذت می‌برند. در مسابقات هم حتی اگر مسابقات با حضور ۵۰۰ نفر در سالن هم برگزار شود، بیننده تلویزیونی قاری، را می‌بیند و حاضران در سالن را کمتر می‌بیند.
وی با تأکید بر اینکه برای برگزاری مسابقات مجازی حتماً باید آیین‌نامه متناسب فضای مجازی طراحی کرد، گفت: وقتی پلتفرم یکسان نباشد، صدا برای همه شرکت‌کنندگان یکسان نخواهد بود، بنابر این در این فضا به آیین‌نامه جدید نیاز است. در زمینه تولید پلتفرم نیز گاهی رقابت ملی است که می‌تواند پلتفرم اختصاصی مورد استفاده قرار گیرد، اما همین پلتفرم نمی‌تواند در بحث بین‌المللی مورد استفاده قرار گیرد. در شروع کار باید از همه پلتفرم‌ها استفاده شود تا تعداد دسترسی‌ها بیشتر شود، اما می‌توان برای ۱۰ سال آینده پلتفرمی را طراحی کرد که حتی در بُعد بین‌المللی نیز مورد استفاده قرار گیرد.
انجام همچنین در مورد دائمی شدن مسابقات مجازی قرآن بیان کرد: همیشه نیاز است در کنار بحث حضوری بحث غیرحضوری را نیز داشته باشیم. باید فکر شود که این دو روش ادغام شود یا به صورت مستقل از یکدیگر برگزار شوند. از سال ۲۰۲۵ کسی که سواد رسانه‌ای نداشته باشد، تقریباً بی‌سواد حساب می‌شود. برای آن سال همین پلتفرم‌ها هم قدیمی می‌شود.
سمیه حاجعلی، مدیر دارالقرآن امام علی(ع) در ادامه و در پاسخ به سؤالی در مورد ضرورت تهیه پلتفرم برای اجرای مسابقات مجازی قرآن در بستر آن، گفت: اگر توانستیم متولی امور قرآنی کشور را پیدا کنیم حتماً این پلتفرم نیز تهیه خواهد شد. با توجه به اینکه نمی‌دانیم چه نهادی متولی امور قرآنی است، لذا نمی‌توانیم این مطالبه را مطرح کنیم.
در ادامه سیدفخرالدین اسماعیلی، مدیر کل دفتر آموزش و توسعه مشارکت‌های معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد در پاسخ به این سؤال که این معاونت به عنوان مسئول کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم برنامه‌ای برای این کار دارد یا خیر، گفت: معاونت آمادگی این را دارد که در این زمینه همکاری داشته باشد.
گزارش از تیمور کاکایی