هدف از این نام‌گذاری، ارائه الگوی مناسب برای بزرگداشت روز مسجد، تبیین مطالبات و نیاز‌های مسجد، مرور وضعیت گذشته و حال مساجد، بررسی نقش مساجد در تعامل بین دین و دولت و نیز معرفی و قدردانی از ائمه جماعات موفق بوده است. همچنین در این روز، تبیین قداست و عظمت مسجد، تکریم نیرو‌های فعال در مساجد، توجه به آبادانی معنوی و فیزیکی مساجد، تلاش برای بهبود محتوای فرهنگی مساجد و ایجاد هماهنگی بین متولیان دینی مکان‌‌های شریف نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

سیدجواد هاشمی فشارکی، پژوهشگر و مؤلف کتاب مسجد و نمازخانه در آئینه قوانین و مقررات، در یادداشتی که در اختیار ایکنا، قرار داده است به بررسی اجمالی جایگاه مساجد و نمازخانه‌ها در قوانین برنامه توسعه کشور پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.

(انقلاب اسلامی) عیار معنویت و اخلاق را در فضای عمومی جامعه به گونه‌ای چشمگیر افزایش داد. ....رویکرد دینی و اخلاقی در جمهوری اسلامی، دل‌‌های مستعد و نورانی به ویژه جوانان را مجذوب کرد و فضا به سود دین و اخلاق دگرگون شد. مساجد و فضا‌های دینی رونقی بی‌سابقه گرفت. صف نوبت برای اعتکاف از هزاران جوان و استاد و دانشجو و زن و مرد و صف نوبت برای اردو‌های جهادی و جهادسازندگی و بسیج سازندگی از هزاران جوان داوطلب و فداکار آکنده شد. نماز و حج و روزه‌داری و پیاده‌روی زیارت و مراسم گوناگون دینی و انفاقات و صدقات واجب و مستحب در همه جا بویژه میان جوانان رونق یافت و تا امروز، روز به روز بیشتر و با کیفیت‌تر شده است. (بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی).

برنامه‌‌های پنج ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران که از سوی مجلس مصوب و به تأیید شورای نگهبان می‌رسد، مبنای برنامه‌ریزی دولت و سازمان‌‌های مختلف در پنج سال بعد قرار می‌گیرد. در برنامه‌‌های دوم الی ششم مجلس شورای اسلامی نیز در خصوص مساجد مصوباتی داشته و دارد که چکیده آن در زیر معرفی می‌شود.

قوانین برنامه ۵ ساله پیشین 

در چهار قانون برنامه ۵ ساله که بعد از جنگ تحمیلی که به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است، تکالیف قانونی بسیار مهمی را بر عهده دولت قرار داده است.

۱- در ماده ۱۶۳ قانون برنامه دوم مذکور مصوب ۱۳۷۴، در تمامی شهرک‌‌های جدیدالاحداث اراضی مناسبی را برای احداث مسجد و پایگاه‌‌های‌ مقاومت بسیج پیش‌بینی کردن از سوی وزارت مسكن و شهرسازی و شهرداری‌ها.

۲- در ماده ۱۶۳ قانون برنامه سوم مصوب ۱۷/۱/۱۳۷۹، طراحی و اجرای طرح‌‌های جامع، تفصیلی و هادی شهری و روستایی موظفند طرح‌‌های مذكور را با محوریت مساجد تهیه و اجرا توسط وزارت مسكن و شهرسازی، شهرداری‌ها و سایر سازمان‌های مسئول و نیز به احداث مسجد و یا نمازخانه و همچنین نگهداری و مدیریت مساجد و نمازخانه‌‌های موجود و جدید الاحداث، در پایانه‌‌های مسافری و پمپ بنزین‌‌های بین شهری از سوی وزارتخانه‌‌های راه و ترابری و نفت و همچنین ایجاد مسجد یا نمازخانه در پارک‌ها توسط شهرداری‌ها و سازمان جنگل‌ها و مراتع كشور و تأمین هزینه ساخت ۵۰ درصد مساجد روستایی توسط دولت.

۳- درماده ۱۰۶ قانون برنامه چهارم مذکور مصوب ۶/۱۱/۱۳۸۳، تعمیق ارزش‌ها، باورها، فرهنگ معنویت و نیز حفظ هویت اسلامی - ایرانی، اعتلای معرفت دینی و توسعه فرهنگ قرآنی و نیز تهیه طرح جامع گسترش فضا‌های مذهبی و مساجد، توسط سازمان‌‌های تبلیغات اسلامی و اوقاف و امور خیریه با همكاری سازمان میراث فرهنگی.

۴- درماده ۶ درقانون برنامه پنجم مصوب ۱۵/۱۰/۱۳۸۹، تثبیت جایگاه مسجد به عنوان اصلی‌ترین پایگاه عبادی و تربیتی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، همچنین طراحی و اجرای طرح ‌های جامع تفصیلی شهری و هادی روستایی و شهرک‌ها و شهر‌های جدید الاحداث، اراضی مناسبی را برای احداث مسجد و خانه عالم پیش‌بینی توسط وزارت مسكن و شهرسازی، بنیاد مسكن انقلاب اسلامی و شهرداری‌ها و همچنین احداث نمازخانه در اماكن تجاری، اداری و خدماتی جدید الاحداث، احداث مسجد یا نمازخانه در پارک‌های ملی و بوستان ‌های شهری از سوی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری كشور و شهرداری‌ها و نیز احداث مسجد یا نمازخانه در مراكز آموزشی، بیمارستان‌ها و مراكز درمانی، مجموعه ‌های ورزشی، مجتمع ‌های رفاهی، تفریحی و مجتمع‌های تجاری اعم از دولتی یا غیردولتی و همچنین احداث مسجد و نمازخانه در پایانه‌های مسافری و جایگاه‌های عرضه سوخت بین شهری توسط وزارتخانه‌های راه و ترابری و نفت.

قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی

درماده ۹۵ قانون مذکور مصوب ۱۴/۱۲/۱۳۹۵ مجلس شورای اسلامی چنین آمده است:
به منظور توسعه فضا‌های مذهبی فرهنگی و بهره‌گیری بهینه از اماکن مذهبی و تثبیت جایگاه مسجد به عنوان اصلی‌ترین پایگاه عبادی، تربیتی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، اقدامات زیر انجام می‌شود:

الف: وزارت راه و شهرسازی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و شهرداری‌ها موظفند در طراحی واجرای طرح‌های جامع تفصیلی شهری و هادی روستایی و شهرک‌ها و شهر‌های جدیدالاحداث، اراضی مناسب برای احداث مساجد و خانه عالم در جوار مساجد جهت استفاده امام جماعت همان مسجد پیش‌بینی کنند و پس از آماده‌سازی بدون دریافت هزینه و با حفظ مالکیت عمومی در اختیار متقاضیان احداث مساجد قرار دهند.

ب: مالکان مجتمع ‌های تجاری، اداری و خدماتی جدیدالاحداث موظفند نمازخانه مناسبی را در اماکن مذکور احداث کنند. دستورالعمل این بند شامل تعداد واحد‌های این مجتمع‌ها و مکان احداث در چهارچوب نقشه ‌های مصوب به تصویب شورای‌عالی شهرسازی و معماری می‌رسد.

پ: سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور و شهرداری‌ها موظفند نسبت به احداث یا اختصاص فضای کافی و مناسب برای مسجد یا نمازخانه در بوستان‌های ملی و بوستان‌های شهری اقدام کنند.

ت: تمامی دستگاه‌های اجرایی، مراکز آموزشی، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، مجموعه‌های ورزشی، مجتمع‌های رفاهی، تفریحی و تجاری اعم از دولتی یا غیردولتی، موظفند نسبت به احداث یا اختصاص و نگهداری فضای کافی و مناسب برای مسجد یا نمازخانه اقدام کنند.

ث: وزارتخانه‌های راه و شهرسازی و نفت موظفند تمهیدات و اقدامات لازم را جهت احداث مسجد و نمازخانه در پایانه ‌های مسافربری و جایگاه‌های عرضه سوخت بین شهری و همچنین نگهداری و مدیریت مساجد و نمازخانه ‌های مذکور از طریق بخش غیردولتی به عمل آورند.

مصوبات دیگر مجلس

۱- احکام دائمی توسعه کشور

در ماده ۳۷ قانون مذکور مصوب ۱۰/۱۱/۱۳۹۵ مجلس شورای اسلامی چنین آمده است: به‌منظور زنده و نمایان نگهداشتن مبانی اسلام ناب محمدی(ص) و اندیشه دینی، سیاسی و فرهنگی و سیره عملی حضرت امام خمینی(ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) و برجسته کردن نقش ایشان به‌عنوان یک معیار اساسی در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ها و تسری آن به مجموعه ارکان نظام و نیز انتقال آن به نسل‌های آینده، دولت مکلف است با بهره‌گیری از ظرفیت همه دستگاه‌های مربوط به‌ویژه آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها و مراکز علمی و جهاددانشگاهی، مراکز فرهنگی و هنری، حوزه‌‌های علمیه، صدا و سیما، شهرداری‌ها و مؤسسات مردم‌نهاد و بسیج اقدامات زیر را( تثبیت جایگاه مسجد به‌عنوان اصلی‌ترین پایگاه عبادی، تربیتی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و ساخت مسجد و نمازخانه و...) انجام دهد.

۲- قانون حمایت از احداث، تجهیز، نوسازی و مدیریت مساجد کشور

براساس مصوبه ۱۳ اسفند ۱۳۹۳، «معاونت امور مساجد کشور» در سازمان «اوقاف، مساجد و امور خیریه» تأسیس شود و سازمان اوقاف، مساجد و امور خیریه مکلف است با همکاری دستگاه‌‌های اجرایی ذیربط و دانشگاه‌ها با پژوهش مستمر و پس از تعیین شاخصه‌‌های جمعیتی مربوط و براساس پراکندگی جمعیت شهرها و روستا‌های کشور مساجد و نمازخانه‌‌های مورد نیاز و مساحت آنها را تعیین کند و اصول و ضوابط آمایش مساجد کشور، جانمایی و احداث آنها را پیگیری کند. وکلای ملت مقرر کردند که این سازمان مسئولیت حمایت از مدیریت مساجد، اقدامات و امور مربوط به نگهداری، احداث، تجهیز، نوسازی و پیگیری امور نمازخانه‌ها را به ترتیبی که در این قانون می‌آید، بر عهده دارد و این مسئولیت به سایر وظایف سازمان مذکور اضافه می‌شود.

۳- تأسیس معاونت امور مساجد کشور

نمایندگان مجلس در جلسه علنی چهارشنبه ۱۳ اسفند ۱۳۹۳ با بررسی ماده ۳ (حمایت از احداث، تجهیز، نوسازی و مدیریت مساجد کشور و پیگیری امور نمازخانه‌ها) ، مصوب کردند «معاونت امور مساجد کشور» در سازمان «اوقاف، مساجد و امور خیریه» تأسیس شود.همچنین مجلس در ماده ۴ طرح مذکور مقرر کرد که اختیارات، نمودار سازمانی و نحوه فعالیت «معاونت امور مساجد کشور» حداکثر تا ۳ ماه پس از تصویب این قانون، از سوی سازمان «اوقاف، مساجد و امور خیریه» تدوین می‌شود و از طریق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به تصویب هیئت وزیران می‌رسد.

۴- شرایط تغییر کاربری برای احداث مساجد

نمایندگان مجلس شورای اسلامی در ادامه بررسی جزئیات طرح حمایت از مدیریت، احداث، تجهیز و نوسازی مساجد و نمازخانه‌‌های کشور درمصوبه چهارشنبه ۱۳ اسفند ۱۳۹۳، ماده ۵ این طرح را مورد بررسی قرار دادند و شرایط تغییر کاربری برای احداث مساجد را تعیین کردند. براساس این مصوبه، سازمان اوقاف، مساجد و امور خیریه مکلف است با همکاری دستگاه‌‌های اجرایی ذیربط و دانشگاه‌ها با پژوهش مستمر و پس از تعیین شاخصه‌‌های جمعیتی مربوط و براساس پراکندگی جمعیت شهرها و روستا‌های کشور مساجد و نمازخانه‌‌های مورد نیاز و مساحت آنها را تعیین کند و اصول و ضوابط آمایش مساجد کشور، جانمایی و احداث آنها را پیگیری کند.

۵- الزام احداث مسجد درمجموعه مسکونی بیش از هزار واحد

براساس بند(ف) تبصره ۳ لایحه بودجه ۹۴ کل کشور؛ کارفرمایان بخش‌های خصوصی و تعاونی مکلفند در مجموعه‌‌های بیش از هزار واحد مسکونی که در سال ۱۳۹۴ نسبت به عقد قرارداد ساخت آنها اقدام می‌کنند، براساس برآورد اداره اوقاف و امور خیریه هزینه‌‌های احداث مسجد و خانه عالم را تأمین و یا رأساً نسبت به احداث آن اقدام کنند.همچنین در فراز الحاقی این تبصره آمده است؛ دولت موظف است در مجموعه‌‌های بیش از هزار واحد مسکونی، واحد‌های آموزشی، فرهنگی، پاسگاه و کلانتری، مدرسه و پایگاه بسیج احداث کند.

سخن پایانی

پس از انقلاب اسلامی رویکرد بسیار ارزش‌مداری به احداث مسجد و نمازخانه و منشأ تحولی در سراسر کشور شده است ولی کافی نبوده و هنوز شایسته کشور اسلامی و انقلابی نیست. قوانین فوق از غنای خوب و پرمحتوایی برخوردار است و تکالیفی برای یک سری از نهادها مقرر کرده است، لیکن ضعف‌هایی نیز وجود دارد که بسیاری از نهاد‌های مسئول یا مجری از زیر بار مسئولیت یا شانه خالی می‌کنند و یا با کندی و کاستی آن را اجرا می‌کنند؛ همچنین ابهاماتی در مرجع تأمین مالی احداث وجود دارد و با توجه به سایر مقررات می‌توان دریافت که این وظیفه را بر عهده مردم و خیرین وانهاده است.

یکی دیگر از اشکالات این است که وظیفه مالکان مجتمع‌های تجاری، اداری و خدماتی جدیدالاحداث در احداث نمازخانه مناسب در اماکن مذکور موکول به تصویب دستورالعملی از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری شامل تعداد واحد‌های این مجتمع‌ها و مکان احداث در چهارچوب نقشه ‌های مصوب می‌باشد که این امر نیز محقق نشده است. لذا باید در تدوین قوانین جدید و یا بازنگری آن به ابهامات فوق توجه شود و همچنین نهاد‌های مسئول به عنوان یک رسالت دینی به آن عنایت داشته و در جهت گسترش کمی و کیفی، توجه و اقدامات لازم را به عمل آورند و همچنین خیرین مسجدساز، از ظرفیت‌های قانونی فوق برای کم شدن هزینه‌های مترتب، بهره جویند و نیز لازم است که نهضت مسجدسازی، آن هم با رویکرد چندعملکردی(چند منظوره) و تبدیل شدن به اصلی‌ترین پایگاه عبادی، تربیتی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی محلات و جامعه به یک مطالبه عمومی درآمده و اهتمام مضاعفی صورت گیرد.