به گزارش مبشرین به نقل از روابط عمومی شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، ۱۲ مرداد مصادف با سالروز تاسیس شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی است. مقاله ای که پیش رو دارید، گذری اجمالی بر علل و زمینه های پیدایش این نهاد انقلابی و مسئولیت ها و قلمرو وظایف آن است:
پیروزی انقلاب اسلامی در ایران ضمن آنکه در زمینه‌های پیدایش و پیروزی دارای شباهت‌هایی با دیگر انقلابهای بزرگ جهان بود، دارای تفاوت‌های اساسی نیز می باشد که اسلامی بودن، از مهمترین ویژگی های آن محسوب می شود. از سوی دیگر وقوع انقلاب اسلامی ایران در عصر ارتباطات و انفجار اطلاعات که عنصر اطلاع رسانی و تبلیغ نقشی اساسی در اداره امور بر عهده دارد موجب شد که به منظور مدیریت و هدایت افکار عمومی وتبلیغات مورد نیاز انقلاب اسلامی سازمانها و نهادهایی برخاسته از تفکر انقلابی و اسلامی تاسیس شود تا در عرصه های مختلف تبلیغاتی وارد عمل شوند.
تعدد دستگاه ها و مراکز تبلیغی و تنوع نقش هر یک در مواجهه با چالشها و رخدادهای پیش روی هر انقلاب نوپا، لزوم ایجاد هماهنگی وحفظ انسجام منطقی بین این دستگاه ها را بیش از پیش بر همگان روشن می ساخت تا اینکه با تدبیر حکیمانه و به موقع بنیانگذار و رهبر کبیر انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی(ره) در ۱۲ مرداد ۱۳۵۹ نهادی با عنوان: شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی تشکیل گردید. این نهاد با هدف سیاستگذاری، برنامه ریزی، سازماندهی، نظارت، مدیریت، هماهنگی و اجرای مراسم رسمی و عمومی کشور و نیز فراهم ساختن هماهنگی بیشتر در کلیه نهادهای مسئول و پیشگیری از تداخل فعالیتها و اقدامات، زیر نظر نماینده ولی فقیه و حضور جمعی از دستگاه ها و نهادهای مختلف مانند: سازمان صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بنیاد شهید، سازمان تبلیغات اسلامی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ستاد کل نیروهای مسلح و... مشغول فعالیت می باشد.
نقشی که شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی در تنویر افکار عمومی، ترغیب، تهییج و فراخوان و بسیج عمومی مردم برای حضور در صحنه های مختلف و هماهنگی بین کلیه نهادها و دستگاه‌ها مربوطه در برگزاری مراسم و نکوداشت مناسبت‌ها از خود بروز داده است بر هیچ کس پوشیده نیست به گونه ای که مقام معظم رهبری در دیدار با مسئولان شورا و ستادهای دهه فجر سراسر کشور در سال ۱۳۶۹ در این باره فرمودند: «بی شک اگر ما شورای هماهنگی را نداشتیم، ناسازگاریها و اشکالات فراوانی را در ایجاد، اداره و راه‌اندازی مراسم مختلف شاهد بودیم، الحمدلله این شورا تشکیل شد و به همین دلیل هم این شورا باید بماند.»
برای بررسی زمینه‌ها و علل پیدایش و تکوین نهادی همچون شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی باید به موارد متعددی پرداخت که برای رعایت اختصار در چند بند مورد بررسی قرار خواهد گرفت:
اولین نکته ای که باید به آن توجه داشت این است که نهادهای انقلابی و از میان آنها شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی چرا به وجود آمدند؟ لزوم و فلسفه وجود نهادهای انقلاب اسلامی چیست؟ پاسخ این سئوال در واقع پاسخ کلی تری است و آن اینکه انقلاب اسلامی چرا؟
اگر بدانیم چرا انقلاب اسلامی به وجود آمد آنگاه تا حدود زیادی پاسخ خود را در مورد فلسفه وجودی نهادهای انقلابی درخواهیم یافت. اگر مردم، تمامی اهداف و برنامه های نظام حکومتی رژیم سلطنتی را پذیرفته بودند اصلا انقلاب نمی کردند. پیدایش انقلاب اسلامی بیانگر نارضایتی مردم از رژیم گذشته می باشد. اگر نهادها و سازمانها و دستگاه های مختلف پاسخگوی نیازها و خواسته های مردم بودند، انقلابی رخ نمی داد و حال که مردم پاسخ خواست های خویش را در “انقلاب” دیدند، نهادهای انقلابی نیز باید به وجود بیایند، نهادهای انقلابی باید همگام با اهداف انقلاب باشند. اهداف انقلاب اسلامی مردم در سه عبارت «استقلال» «آزادی» «جمهوری اسلامی» تبلور یافته است و تمامی نهادهایی که از بطن انقلاب پدید آمده اند باید حافظ و معتقد به این اهداف باشند به عبارت دیگر استقلال طلب باشند و آزادی مردم را خواهان و به جمهوری اسلامی با تمام وجود اعتقاد بورزند یعنی مبنی بر موازین اسلامی حرکت نمایند و حضور آحاد مردم را در صحنه زمینه سازی کنند و به نظرات مردم احترام بگذارند. پس پیدایش انقلاب، ابزار ودستگاه های متناسب خویش را می طلبد. بنابراین در تمامی انقلابها پیدایش نهادهای انقلابی را گزیر و گریزی نیست. نهادهای انقلابی، متناسب اهداف و شعارهای انقلاب حرکت می کنند تا انقلاب را به مرحله تثبیت و استقرار برسانند.
در مقابل این نظر افراطی که هرچه از رژیم گذشته باقی مانده است، منفی و مطرود است و باید از میان برداشته شود، یک نظر تفریطی نیز وجود دارد و آن این است که هرچه از قبل مانده کافی است و نیازی به پیدایش نهادهای جدید نیست. نباید فراموش کنیم که جوامع سنتی از ابزار سنتی استفاده می کنند و آنگاه که به دنیای جدید وارد می شویم اگر بخواهیم همگام با تحولات به پیش رویم باید از ابزار نو استفاده کنیم. با ابزار سنتی هرگز نمی توان در جامعه نو به پیش رفت.
همانگونه که پیش از این نیز مورد اشاره قرار گرفت جوامع امروز دارای سه ویژگی بارز می باشند که عبارتند از: تفاوتی همه جانبه، پویایی و خلاقیت که ذیلا به آن پرداخته می شود.
پیدایش انقلاب اسلامی در ایران نیز تفاوتی همه جانبه و پویایی و نوآوری را دربرداشت. در جامعه نو که مردم از آنچه بوده اند به فضایی که می خواهند باشند، وارد شده اند، نهادها و دستگاه های سنتی در عین حال که ممکن است لازم باشند اما هرگز کافی نخواهند بود.
نهادها و دستگاه های تبلیغاتی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. در جوامع سنتی، نهادهای تبلیغی از شیوه های ساده و مستقیم استفاده می کردند در حالی که در جامعه انقلابی و نوجوی حاضر، این نهادهای تبلیغی کافی نمی باشند. در چنین جامعه ای باید از شیوه های نوین و متناسب با اهداف انقلاب بهره جست. به همین دلیل است که ضرورت وجود دستگاه های تبلیغی همچون شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی روشن می شود.
نکته ای که در تمامی انقلابهای جهان به چشم می خورد این است که به محض پیروزی هر انقلاب، نارضایتی هایی به وجود خواهند آمد چه از داخل جامعه انقلابی و چه در خارج از آن، دلیل آن نیز واضح است: هر انقلاب موجب به خطر افتادن منافع زیاده طلبان و زیاده خواهان می شود.
این ناراضی های داخلی وخارجی به شیوه های مختلف درصدد شکست انقلاب برمی آیند.
انقلاب اسلامی ایران نیز با همین نارضایتی ها روبرو بوده است به ویژه اینکه انقلاب اسلامی به اعتراف تمامی مطلعین، از بزرگترین انقلاب های مردمی تاریخ بوده است که در یکی از حساس ترین نقاط ژئوپولیتیک جهان یعنی ایران عزیز رخ داده است. این انقلاب در کشوری ایجاد شده که رژیم قبلی آن، ژاندارم آمریکا در منطقه خاورمیانه نامیده می شد. طبیعی است این انقلاب نیز خواب بسیاری را آشفته نماید به ویژه اینکه شعارها و اهداف این انقلاب فقط رفاه داخلی مردم و تامین خوراک و پوشاک و مسکن نبوده است بلکه اهدافی را همچون پیاده شدن قوانین اسلامی، تامین آزادی، استکبار ستیزی و نابودی غده سرطانی صهیونیسم نشانه رفته است.
بنابراین چنین انقلابی در چنین منطقه ای با چنین اهدافی، یقینا دشمنان قدرتمندی خواهد داشت که باز به اعتراف دوست و دشمن، در راس تمامی این مخالفین آمریکا و رژیم صهیونیستی قرار دارند که بغض و کینه خویش را نسبت به این انقلاب همواره نشان داده اند.
مبارزه با این انقلاب نیز از راه های مختلف و متعدد صورت گرفته است، از حمله مستقیم نظامی به خاک این کشور تا ترور اشخاص و شخصیت ها، شایعه پراکنی، تهاجم فرهنگی و مسخ هویت نسل جدید انقلاب و جدا کردن آنان از انقلاب و نیز محاصره های اقتصادی متعدد و بسیاری دیگر از حربه های دشمن می توان یاد کرد.
آگاهان مسائل جهانی معتقدند که دشمن در مبارزه با انقلاب اسلامی ایران از هیچ اقدامی فروگذار نکرده است و تمامی شیوه های مبارزه با سایر انقلابها را در مقابل این انقلاب آزموده است و هنوز هم این مخالفت ادامه دارد و پایان نگرفته است.
در چنین شرایط دشواری، دشمن یک راه در پیش ندارد که دقیقا همان راهی است که دوستان انقلاب باید بر عکس آن عمل کنند. دشمن برای نابودی انقلاب اسلامی در تلاش است مردم را از طریق تفرقه و تشتت از انقلاب و نظام خویش جدا کند و مردم نیز برای پایداری نظام حکومتی خویش، راهی جز اتحاد و همبستگی ندارند یعنی علی رغم وجود اعتقادات و سلایق متعدد باید در یک اصل که همان سربلندی ایران عزیز می باشد با اتحاد و همبستگی، جمهوری اسلامی را که مبتنی بر قوانین الهی و احترام به آرا و نظرات مردم می باشد حفظ نمایند.
وظیفه دستگاه های تبلیغی کشور از جمله شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی نیز باید متمرکز بر ایجاد هماهنگی و وحدت میان اقشار مختلف کشور و نفی تفرقه و جدایی باشد. این شورا برای رسیدن به چنین هدفی باید تمامی مخاطبین تبلیغی خویش را که مردم می باشند، خودی و محرم بداند و از هرگونه فعالیت و موضع گیری جناحی بپرهیزد چرا که در غلتیدن این شورا در مواضع جناحی موجب از دست دادن اکثریت مخاطبین خویش خواهد شد. شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی همانگونه که از نامش پیداست ایجاد کننده هماهنگی ویکپارچگی تبلیغات در مراسم عمومی نظام و به منظور حفظ کشور و ارکان نظام می باشد. با فضای بغض آلود و عداوت دشمنان و مخالفین جمهوری اسلامی که به اندکی از آن اشاره شد، نقش بسیار مهم نهادهای وحدت بخش و هماهنگ کننده جهت حفظ ارتباط مردم با نظام حکومتی کاملا بارز و هویداست.
نکته ای که در اینجا ذکر آن ضروری به نظر می رسد نقش دو سویه شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی است یعنی برای حفظ جمهوری اسلامی همانگونه که این شورا در تلاش است مردم را با نظام حکومتی در ارتباط نگاه دارد باید به شیوه هایی نیز بیندیشد که مسئولین نظام را با مردم بیش از پیش مرتبط کند چرا که اگر مسئولین نظام از مردم به بهانه های مختلف دور شوند (از جمله قدرت طلبی و رفاه جویی که همواره حضرت امام (ره) مسئولین را از آنها برحذر می داشت) این انقلاب ناخواسته به بیراهه می رود. شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی همانگونه که پیامها و اهداف انقلاب اسلامی را به مردم منتقل می کند باید انتقال دهنده این ارزشها به مسئولین نظام نیز باشد که البته باید از طرق دقیق و سنجیده درباره شیوه های اجرایی این امر اندیشیده شود. فراموش نکنیم که همیشه، مسئولین نظام، نسل اول انقلاب که خود در شکل گیری آن سهیم بوده اند نخواهند بود بلکه به مرور زمان نسلهای بعدی زمام امور را در دست خواهند گرفت.
در هر کشوری که انقلابی رخ می دهد متناسب با اهداف آن انقلاب، دستگاه های ناکارآمد و مضر از میان می روند و دستگاه های لازم و مفید حفظ می شوند. نابود کردن تمامی دستگاه هایی رژیم قبل، غیر عاقلانه می باشد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز، به جز تعداد اندکی از دستگاه های که همراه انقلاب نبودند و منحل شدند، اکثر نهادها و سازمانها حفظ شدند اما دستگاه های باقی مانده دچار ناهماهنگی وتشتت بودند و دلیل آن گیجی و سرگشتگی ناشی از انقلاب بود. هر انقلاب ضربه ای است که دستگاه های موجود از این ضربه تا مدت زمانی دچار سرگشتگی می شوند و به سرعت نمی توانند خود را با اهداف انقلاب منطبق نمایند. از سوی دیگر نگاه بیرونی به این دستگاه ها در اوایل پیروزی انقلاب، همراه با نوعی بی اعتمادی است چرا که یادگارهای نظام قبلی اند و نمی توان آنها را با اعتماد کامل پذیرفت. این نگاه بی اعتمادی برآشفتگی و بی تحرکی این دستگاه ها می افزاید و به این واقعیت ناهنجار باید وجود نیروهای ناخالص و تصفیه نشده را افزود که علی رغم پیروزی انقلاب، خود را به لطایف الحیل در این دستگاه ها حفظ کرده اند و به صورت نامحسوس سنگ اندازی و کارشکنی می کنند.
عوامل مذکور دست به دست هم می دهند تا در دستگاه های موجود باقی مانده از رژیم گذشته، شاهد ناهماهنگی و تشتت شویم. در چنین شرایطی وجود دستگاه های هماهنگ کننده، بیش از پیش احساس می شود.
در کنار دستگاه های موجود باقی مانده از گذشته، انقلاب با خود دستگاه ها و نهادهایی نوپا می آورد. دستگاه ها و نهادهای نوپایی که به خاطر شرایط واهداف انقلاب، وجودشان ضروری می نماید مثل کمیته های انقلاب و سپاه پاسداران و غیره.
نکته ای که باید به آن توجه داشت این است که انقلاب، لااقل برای یک نسل بیش از یک بار قابل تجربه و آزمایش نیست بنابراین نمی توان از نیروهای انقلاب در همان آغاز راه، انتظار تجربه را داشت. از سوی دیگر نداشتن تجربه، دلیلی بر اقدام نکردن نیست و در این صورت باید دست به هیچ کاری نزنیم چراکه هرکاری برای اولین بار، به دور از تجربه است. از همین رو دستگاه های انقلابی به وجود آمدند و در عین نداشتن تجربه، دست به اقدام زدند و چاره ای جز این نبود.
اما بی تجربگی آفاتی نیز با خود همراه دارد از جمله کوتاهی در اموری که نباید کوتاهی می شد (تفریط) و تندروی در اموری که نباید تندروی می شود (افراط) و نیز دوباره کاری و چند باره کاری، دخالت نهادها و دستگاه ها در کارهای یکدیگر، اتلاف وقت و نیروها و در نتیجه ایجاد برخی دلسردی ها و شاید برخی کینه ها و دشمنی ها اینها مسائلی بود که لاجرم باید به آنها مواجه می شدیم و آگاهانه از هر واقعه ای تجربه ای اندوخته و آنها را آزمودیم.
نهادهای هماهنگ کننده زمینه استفاده لازم و به موقع از تجارب را فراهم می کردند. البته استفاده از این نهادهای هماهنگ کننده (از جمله شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی) خود تجربه ای بود که به سادگی و در گامهای نخست حاصل نشد بلکه در مسیر زمان و در برخورد با وقایع متعدد به دست آمد.
از آنجا که هر نهاد انقلابی خود را فرزند انقلاب می دانست در تلاش بود به هر نحو ممکن و با انجام هر نوع فداکاری، انقلاب اسلامی را حفظ کند. این تلاش در تمامی امور مشاهده می شد و به ویژه در امور تبلیغی. یعنی هر نهاد انقلابی تلاش می کرد که اهداف انقلاب را تبلیغ نماید و مردم را با انقلاب همراه و همگام نگاه دارد. این تلاش تبلیغی به شیوه های مختلف از جمله چاپ عکس و پوستر و کتاب گرفته تا برگزاری راهپیمایی و مراسم و صدور اعلامیه و بیانیه بود. این تلاش فراگیر در عین خجستگی، مشکل آفرین نیز بود که در سطور پیشین قسمتی به آن اشاره شد. این احساس مسئولیت تبلیغی و اینکه همه در امور تبلیغی انقلاب شرکت داشتند، گاهی اوقات منجر به پدیده ای می شد که در اصطلاح روانشناختی “پخش مسئولیت” نامیده می شود یعنی وقتی همه در کاری دخالت کنند گاهی اوقات مواردی پیش می آید که کاری را هیچکس انجام نمی دهد به امید اینکه دیگری انجام خواهد داد. به عبارت دیگر چون همه نهادها دخالت می کردند، گاهی اوقات هر نهادی به امید نهاد دیگر وارد عمل نمی شد و عملا آن کار متوقف باقی می ماند. از سوی دیگر چون مخاطب امور تبلیغی، مردم می باشند اگر تشتت و ناهماهنگی و دخالت در امور یکدیگر میان نهادهای تبلیغی وجود داشته باشد موجب سلب اعتماد مردم خواهد شد و سلب اعتماد مخاطبین به منبع تبلیغی موجب کمرنگ شدن “پیام” مورد تبلیغ خواهد گشت. تمامی موارد اشاره شده یعنی فلسفه وجود نهادهای انقلابی، ضعف دستگاه های سنتی، توطئه ها و کینه ورزی های دشمنان داخلی وخارجی انقلاب، ناهماهنگی دستگاه های باقی مانده از رژیم گذشته و بی تجربگی نهادهای نوپای انقلابی دست به دست هم داد تا وجود نهادی هماهنگ کننده در امور تبلیغی به عنوان یک ضرورت احساس شود و شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی تشکیل گردد. البته در طی فعالیتهای شورا تا زمانی که اساسنامه آن به تصویب رسید، از کل تصورات که در اذهان نسبت به تبلیغات اسلامی وجود داشت کاسته شد و بخش خاصی که به امر برگزاری راهپیمایی ها و مراسم رسمی و عمومی نظام می پردازد به عهده این نهاد سپرده شود.