دروس کلامی حوزه به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسد/ درهم‌تنیدگی کلام با فقه، اصول و تفسیر
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامیگفت: با وجود تلاش‌های شورای عالی و مدیریت حوزه‌های علمیه، هنوز کلام به جایگاه خود نرسیده و با دوره مفیدها و علامه حلی‌ها فاصله زیادی داریم. اینکه گاهی برخی افراد باسابقه خوب مطالب نادرستی را مطرح می‌کنند ناشی از محکم نبودن مبانی کلامی و اعتقادی آنان است.
به گزارش مبشرین به نقل از ایکنا؛ حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمد جبرئیلی، عضو هیئت علمی گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، گفت: علم کلام در دو سه دهه اخیر و به صورت کلی بعد از انقلاب اسلامی رشد خوب و قابل ملاحظه‌ای داشته است و از توسعه این علم مأیوس نیستیم.
وی افزود: در طول این چند دهه مراکز آموزشی، پژوهشی و دروس کلامی زیادی در حوزه و دانشگاه ایجاد شده است و حتی در میان عامه مردم هم شاهد رشد مباحث اعتقادی و کلامی هستیم، اما با توجه به جایگاه مباحث اعتقادی و کلامی در قرآن و روایات، این علم در حوزه علمیه و به طور کلی در کشور کمرنگ است.
فقدان علم کلام؛ دلیل سخنان نادرست افراد باسابقه
جبرئیلی با بیان اینکه بدون علم کلام سرنوشت فقه، اصول و برخی علوم دیگر نامعلوم است، تصریح کرد: اینکه گاهی برخی افراد باسابقه خوب حرف‌ها و مطالب نادرستی را مطرح می‌کنند که مایه تعجب است ناشی از این است که مبانی کلامی و اعتقادی آنان محکم نیست و شاید فقدان علم کلام یکی از دلایل اصلی در بروز این مسائل باشد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تأکید کرد: علی‌رغم خدمات خوب شورای عالی حوزه و مدیریت حوزه در توسعه مباحث کلامی مع‌الأسف هنوز کلام جای خود را باز نکرده است؛ امروز ۷۰۰ کلاس درس با حضور استادان خوب و برجسته در حوزه تشکیل می‌شود، اما تعداد دروس کلامی به سختی به تعداد انگشتان دست می‌رسد.
فاصله زیاد علم کلام امروز با دوره مفیدها و حلی‌ها
این محقق و پژوهشگر و استاد کلام حوزه علمیه با بیان اینکه در مقایسه با فقه و اصول دروس کلامی بسیار اندک است گفت: فاصله زیادی با دوران شیخ مفید، شیخ طوسی و علامه حلی و فضل بن شاذان و هشام بن حکم‌ها داریم؛ زیرا برای مثال عمده استفتائات مردم در دوره علمایی مانند مفید در مباحث کلامی و اعتقادی بود، اما امروز اگر این دست مباحث در قالب استفتاء به دفاتر مراجع معظم هم ارسال شود ممکن است آن را به جای دیگر ارجاع دهند.
جبرئیلی در تبیین رابطه قرآن و علم کلام تصریح کرد: قرآن کریم مهم‌ترین منبع علم کلام است، همان طور که بسیاری از علوم اسلامی یا در پرتو قرآن به وجود آمده و یا قرآن نقش مهمی در توسعه آن داشته است. بنابراین قرآن منبع اصلی و اولی در مباحث کلامی و بسیاری از آیات قرآن مرتبط با کلام و اعتقادات است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: آیات قرآن کریم چه در مکه و چه در مدینه مباحث مرتبط زیادی با موضوعات کلامی و اعتقادی دارد که نمونه‌های آن را در آیاتی مانند «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَ الْکِتَابِ الَّذِی نَزَّلَ عَلَى رَسُولِهِ وَالْکِتَابِ الَّذِی أَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ»(نساء/۱۳۶) و یا «آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ»(بقره/ ۲۸۵) می‌بینیم. بنابراین رابطه میان کلام و قرآن منبعیت است.
رابطه دانش کلام و قرآن
وی ادامه داد: البته منبع بودن دلیل بر این نیست که علم کلام هم در فهم قرآن نقش نداشته باشد، بلکه نقش مهمی در تفسیر قرآن دارد و اگر می‌بینیم تفاسیری مانند تبیان، المیزان، ابوالفتوح رازی و سیدعبدالاعلی سبزواری بر تارک شیعه می‌درخشد به این علت است که رنگ و بوی کلامی آن بیش از تفاسیر دیگر است.
جبرئیلی ادامه داد: اگر امروز تفسیر تسنیم آیت‌الله العظمی جوادی آملی مؤثر و مورد توجه است، بیشتر به خاطر صبغه کلامی و اعتقادی آن است و اساساً قرآن کریم برای اعتقاد و کلام اهمیت و جایگاه بالایی را قائل شده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه این رابطه متقابل انکارناپذیر است، ادامه داد: البته از آنجا که علم کلام اساس و بنیان است به تعبیر خواجه نصیرالدین طوسی و علامه حلی می‌تواند در فقه و اصول هم مؤثر باشد و به تقویت و رشد این علوم هم کمک کند. «محجة‌البیضاء» با وجود اینکه اثری اخلاقی است، اما مباحث اعتقادی و کلامی در آن پررنگ است؛ یعنی نوعی تنیدگی میان این علم و علوم دیگر وجود دارد که تقویت هر کدام می‌تواند منجر به تقویت دیگری شود. لذا نباید این علم مورد کم‌توجهی قرار بگیرد.
این استاد و محقق حوزه علمیه اظهار کرد: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برای تقویت جایگاه کلام فعالیت‌های متعددی مانند برپایی نشست‌های علمی، میزگرد و کرسی نظریه‌پردازی برگزار می‌کند تا این جایگاه در میان فضلا و اندیشمندان حوزه و دانشگاه و حتی در میان مردم تقویت شود، زیرا در مباحث عمومی هم آسیب‌هایی متوجه مناسک اجتماعی است که یکی از دلایل آن کمرنگ بودن علم کلام است.