به گزارش مبشرین به نقل از ایکنا، با ورود اسلام به ایران هنر و معماری دچار تغيير شد و مفاهيم اسلام یکی از مهمترین عوامل شکل دهنده به آن شد. در معماری اسلامی بیش تر از آیات قرآن به عنوان برجسته ترین ابداعات هنر اسلامی مورد استفاده قرار می گرفت. اگر از خانهها و بناهای قدیمی دیدن کنیم متوجه میشویم که در بسیاری از این اماکن در بخشی از سردر ورودی، سرستونها و اتاقهای حياط اندرونی تزیيناتی به صورت كتيبه نویسی با آیات قرآنی و احادیث نبوی ایجاد شده است.
در یکی از روزهای گرم تابستان امسال، هنگام برگشتن از گزارشی که در مصلی بزرگ حضرت امام (ره) تبریز برگزار شده بود، چشمم به کاشی فیروزهای ظریفی افتاد با آیات قرانی، که سر در، یک خانه قدیمی کار شده بود. به خاطر خستگی و نبود نور کافی از آن صحنه عکس نگرفتم و به راه خود ادامه دادم. از فردای آن روز از هر کوچهای که رد می شدم ناخودآگاه چشمم به سر در خانهها میافتاد. از کوچه هایی که بارها از آنجا رد شده بودم ولی این آیات قرآنی نصب شده بر روی خانهها را ندیده بودم. برای اینکه حکایت این سر درهای قرآنی را دریابم تصمیم گرفتم از آنها عکاسی کنم. به مدت یک هفته از محلات قدیمی تبریز مثل سرخاب و سنجران و راسته کوچه گرفته تا محلههای برج نشین امروزی شهر را ساعتها پیاده رفتم. جملههای عربی بسیاری را میدیدم که آرایه پیشانی خانهها گشته بود و هنگام ورود به ساختمان،انسان را به یاد خدا و یکی از جلوههای مهر و رحمتش می انداخت. شروع به عکاسی از این آیات قرآنی نصب شده بر سر در خانه ها کردم. عکسهای زیادی ثبت شد که در این گزارش فقط به بخشهایی از این عکسها و چرایی نصب این آیات بر سر در خانه ها می پردازم.
یکی از آیاتی که بیش از همه بر سر در خانهها مشاهده کردم، «بسم الله الرحمن الرحیم» بود. آموزه استفاده از این آیه و بر زبان راندن آن در آغاز کارها، برای انجام بهتر و با برکتتر آنها، از زیباترین و پر ارجترین آموزههای دینی است. نقش و اهمیت شروع هرکار با نام پروردگار تا آنجا است که پیامبر(ص) میفرماید: هرکار مهمی که درآن «بسم الل» ذکر نشود، بی فرجام است. نوشتن بسما... الرحمن الرحیم بر سر در خانهها، علاوه بر یادآوری این نکته که برای ورود به خانه، بسما... بگوییم، مآیه ایمنی از بلاها خواهد شد، چنانکه مرحوم «کفعمی»از پیشوایان دینی نقل کرده است: «هر کس لفظ الرحمن الرحیم را بر سر در بیرونی منزل خود بنویسد، از هلاکت در امان خواهد بود». بسم الله رمز بقا و دوام است زیرا هر جه رنگ خدایی نداشته باشد فانی است.
یکی دیگر از آیاتی که بر سر در بیشتر خانهها به چشم می خورد، آیه شریفه و «ان یکاد...» بود. أن یکاد یا و أن یکاد، در شمار پر کاربردترین ایات قرآنی در زندگی مردم ایران قرار دارد. این آیه از قدیم یکی از پرکاربردترین طرح تابلو فرشهای ایرانی بوده است. همچنین در محل کار،ادارات و روی اتوبوس و در خیلی از جنبههای دیگر زندگی همیشه این آیه ذکر ایرانیان بوده و هست. و «ان یکاد» آیه ۵۲و۵۱ سوره قلم است که به نام آیه چشم زخم نیز شناخته می شود. یکی از ایاتی است که،به شکل کامل نوشته می شود و به منظور دور کردن چشم زخم بر سر در خانهها، نصب میگردد. چنانکه در شأن نزول این آیه نیز گفتهاند که درباره چشم خوردن پیامبر(ص) از ناحیه عدهای از مخالفین بود (الکافی،۴/۵۶۷) و در برخی کتاب های روایی و دعایی خواندن و نوشتن آن را برای دفع چشم زخم حسودان و بد خواهان مفید دانستهاند. به عنوان نمونه،از امام حسن(ع) روایت شده است که فرمود: دوای درد چشم زخم، آیه:«و ان یکاد الذین کفروا…»است. (جامع الخبار/۱۸۴).
آیه دیگری که در بیشتر سر در،خانههای قدیمی و جدید به چشمم خورد، آیه ۴۰ سوره نمل یعنی آیه شریفه «هذا من فضل ربی» بود. دنیا پرستان مغرور، هنگامی که به قدرت می رسند، همه چیز را جز خود فراموش میکنند، و تمام امکاناتی را که بدست آوردهاند، قارون وار که میگفت: «انما اوتیته علی علم عندی»: آنچه را دارم بر اثر علم و دانش من است (سوره قصص آیه ۷۸) از ناحیه خودشان می دانند لا غیر، در حالی که بندگان خاصخدا به هر جا برسند می گویند: هذا من فضل ربی: این از فضل خدا است بر ما. نگارش این جمله قرآنی بر بالای درب خانه ها،نشانگر آن است که ساکنینش نعمتهایی را که خداوند به آنان ارزانی میدارد، همواره به یاد دارند و سپاس میگویند و همه آنچه را که دارند،از فضل و رحمت خداوند می دانند،نه نتیجه شایستگی و تلاش خود و این، سبب افزایش نعمت بر آنان می گردد.
یکی دیگر از آیاتی که از قدیم بر سر در خانهها نصب شده است آیه شریفه «انا فتحنا لک فتحا مبینا» است. سوره فتح از جمله سورههایی است که پیامبر (ص) آن را بسیار دوست داشته است و فضائل فراوانی را برای خواننده آن بیان کرده است. این سوره پس از صلح حدیبیه بر پیامبر (ص) نازل شد و خیلی از مفسران منظور از فتح را همین صلح دانستهاند. برای کسی که سوره فتح را می خواند آثار و برکات فراوانی ذکر شده است. امام صادق (ع) فرمود: سوره فتح را بنویسید و همیشه همراه داشته باشید تا از خصومت و دعوا در امان باشید و درهای خیر و خوبی به روی شما باز شود.
مردم ایران،از این آیات الهی که نماد فتح و پیروزی بوده و نمود گشایش و نصرت الهی است،به عنوان مایههای موفقیت و برکت در کارها بهره میجویند. فلسفه نگارش آن بر سر در خانهها این است که وارد شوندگان به خانه، نگریستن و خواندن این آیه را،به فال نیک میگیرند و گشایش، پیروزی و بهروزی را از درگاه خداوند، برای اهل خانه خواستار می گردند. کفعمی نوشته است که اگر سوره فتح را بنویسید و به گردنتان بیاویزید از شر حاکم و سلطان در امان خواهید بود و اگر به دیوار خانه آویزان کنید شیطان به شما نزدیک نخواهد شد.
یکی دیگر از آیاتی که نه تنها بر سر در خانهها که همیشه در تمام جنبههای زندگی ایرانیان به کار می رود «آیت الکرسی» است. شهرت آیه ۲۵۵ سوره بقره به آیةالکرسی، به صدر اسلام برمیگردد.
ترسیم رابطه خداوند با آفریدگانش به ویژه انسان و جامعیت این ترسیم در آیةالکرسی، موجب امتیاز این آیه بر دیگر آیات شده و مفسران را وا داشتهاست تا با اهتمامی ویژه، به شرح آن بپردازند یا در این باره نوشتههای مستقلی بنگارند. شاید بد نباشد فلسفه نصب آیت الکرسی بر سر در خانهها را هم با این حدیث تمام کنم، پیامبر (ص) به امیرالمومنین علی (ع) فرمودند: آنگاه که از منزل در پی حاجتی بیرون شدی آیتالکرسی تلاوت کن، زیرا موجب برآورده شدن حاجت میباشد.
در این گشت و گذار یک هفتهای از سر درهای قرآنی زیادی عکاسی شد که مجال آن نیست همه را توضیح دهم، آیات دیگری چون«نصر من اللّه و فتح قریب»، و«ید الله فوق ایدیهم»، «فالله خیر حافظا هو ارحم الرحمین» و... بر سر در خانه ها نوشته یا نصب می شود. نتیجه این که مردم ایران بعد از پذیرش اسلام با نوشتن و حجاري بخشي از آیات قرآني بر بناهای ساخته خود مهر تاییدی بر مسلمان بودن خود می زنند و ارادت خود را به پذیرش اسلام به خوبی در معماری نشان می دهند. هر یک از آیات نصب شده بر سر در خانه ها هم دارای برکات فراوانی است که هر کس بدان توسل جوید، بهره مند می گردد.
گزارش از سعید صادقی