مبشرین|پایگاه خبر قرآنی و معارف اسلامی

یکی از مهم‌ترین اسنادی که سال‌های متمادی در دست بررسی است، سند «قرآن و فضای مجازی» نام دارد. پیشنهاد تنظیم و تدوین این سند در سال ۹۰ داده شد. سازمان دارالقرآن الکریم در کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم، پیشنهاد تدوین سند راهبری قرآن و فضای مجازی را ارائه کرد که تصویب شد و از ابتدای سال ۹۱ مسئولیت تدوین این سند را رسماً برعهده گرفت.

مهدی قره‌شیخلو، رئیس سابق سازمان دارالقرآن‌ الکریم در همان زمان طی گفت‌و‌گویی با خبرنگار ایکنا، با اشاره به اتمام تدوین سند قرآن و فضای مجازی، اظهار کرد: «تدوین سند قرآن و فضای مجازی برعهده سازمان دارالقرآن بود که همه کارهایش را انجام دادیم و بقیه مسائل به ما مربوط نمی‌شود و هر آنچه که مربوط می‌شد با همه امکانات موجود انجام دادیم.»(ششم اسفندماه ۱۳۹۲) در ادامه این سند در اختیار کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن قرار گرفت تا بررسی نهایی و ابلاغ آن انجام شود.

پس از این رفت و برگشت‌ها، خبرهای جسته و گریخته‌ای از سند منتشر می‌شد که هیچ کدام نشانه‌ای از حاکم بودن اراده‌ای مبنی بر اجرای سند نداشت تا اینکه سرانجام به صورت جدی در جلسه سی‌ونهم شورای توسعه فرهنگ قرآنی در سال ۹۷ مورد بحث قرار گرفت و خبر تصویب کلیات آن از سوی معاون نظارت و ارزیابی دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی اعلام شد.

«محمد انجم‌شعاع» معاون وقت نظارت و ارزیابی دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی در حاشیه سی‌ونهمین جلسه شورای توسعه فرهنگ قرآنی و به منظور تشریح مصوبات جلسه به خبرنگار ایکنا گفت: «مهمترین مصوبه جلسه امروز که در واقع به مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بازمی‌گردد و بیش از شش سال نیز از طرح موضوع آن می‌گذرد، مسئله سند فضای مجازی بود که مدتی در دوره‌ای که مسئولیت آن به سازمان تبلیغات واگذار شد، کار سنگینی بر روی آن انجام شد و در ادامه نیز پس از سال‌ها رفت و آمد و مسکوت ماندن، در نهایت امروز(پنجم خردادماه ۱۳۹۷) کلیات سند فضای مجازی که یکی از دغدغه‌های اصلی و مهم جامعه قرآنی کشور بود، تصویب شد».

پیش از آن و در اسفندماه سال ۹۶ نیز در جلسه شورای توسعه فرهنگ قرآنی به موضوع سند قرآن و فضای مجازی اشاره شده و از تصویب نیمی از آن خبر داده شده بود. «این سند در جلسه مذکور در بخش‌های چشم‌انداز، اهداف، اصول و رویکردهای کلان تصویب شد و قرار شد در جلسات آتی شورا ادامه آن که شامل راهبردها و اقدامات ملی است نیز مورد بررسی قرار گرفته و پس از تأیید نهایی ابلاغ شود». (سوم خردادماه ۱۳۹۶).

پرداختن به موضوعی همچون فضای مجازی - آن هم حدود ۱۰ سال قبل که بسیاری از پلتفرم‌های رسانه‌ای مبتنی بر فضای مجازی در ذهن سازندگان خود مراحل تکامل را طی نکرده بودند و «پاول دورف‌ها» با تاریخ‌سازی در این عرصه فاصله داشتند - نشان از آن داشت که می‌توان به بخشی از جامعه مدیران قرآنی و به خصوص سندنویسان و سیاست‌سازان این حوزه امیدوار بود، اما این امیدواری در آن زمان دیری نپایید، چرا که اگر نگاهی به تاریخچه تصویب و اجرای این سند بیندازیم، متوجه می‌شویم که همین سند سال‌های سال است که به سرانجامی نرسیده و از جلسه‌ای به جلسه دیگر و شورایی به شورای دیگر در حال رفت و برگشت بوده تا اینکه سرانجام در سال ۹۷ یعنی شش سال بعد از طرح اولیه موضوع، به تصویب رسید.

بعد از طرح دوباره موضوع سند قرآن و فضای مجازی در اواخر سال ۹۶ و اوایل ۹۷ جهت تصویب کلیات آن در جلسه شورای توسعه فرهنگ قرآنی، سند به شورای عالی فضای مجازی ارسال ‌شد. این سند در تاریخ ۲۷ آذرماه ۹۷ به مرکز ملی فضای مجازی ارسال و از آن زمان تا حدود دو ماه قبل هیچ خبری از آن منتشر نشد. گویی همه منتظر بودند تا شورای عالی فضای مجازی کار بررسی سند را انجام دهد و آخرین تأییدیه مراجع مربوط نیز در پایان آن حک شود.

با شیوع ویروس کرونا و کوچ کردن بسیاری از فعالیت‌ها به عرصه مجازی و قرار گرفتن مدیران و دستگاه‌های قرآنی در برزخی بهت‌گونه که ناشی از تعطیلی رویدادهای قرآنی بود، بار دیگر یاد سند قرآن و فضای مجازی در اذهان زنده شد و مدیران تصمیم‌گیر در این عرصه را به صرافت پیگیری انداخت.

آخرین اظهارات در مورد لزوم فعالیت در فضای مجازی به مباحث مطرح شده در پنجاه‌وسومین جلسه کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم بازمی‌گردد. این جلسه سوم آذرماه سال ۹۸ زمانی که هنوز موجودی به نام کروناویروس نظم جهانی را به هم نریخته بود - درست یک سال پس از ارائه سند قرآن و فضای مجازی به شورای عالی فضای مجازی – برگزار شد و در آن جلسه اگرچه نه به طور مستقیم، اما حرف از سند آن هم نه از سوی مدیران کمیسیون که از سوی مدیرعامل سابق ایکنا به میان کشیده شد.

در این جلسه سیدمحمدجواد شوشتری، رئیس سابق سازمان قرآنی دانشگاهیان و مدیرعامل ایکنا، در صحبت‌های خود از لزوم توجه بیشتر به فضای مجازی سخن به میان آورد و با تأکید بر اینکه وضعیت حال حاضر جامعه و دنیا به گونه‌ای شده است که باید به فضای مجازی توجه بسیار بیشتری شود، گفت: «پیشنهاد من این است که کارگروه قرآن و فضای مجازی به کارگروه‌های این کمیسیون اضافه شود. موضوع فضای مجازی بسیار مهم است و باید جداگانه به آن پرداخته شود. ما غافل شده‌ایم. در بحث حمایت‌های ریالی، بخشی هم برای حمایت از زیرساخت‌های فضای مجازی در نظر گرفته شود».

«تمام نهادهایی که در اینجا حضور دارند در این زمینه مشکلات زیرساختی دارند و شورای عالی فضای مجازی باید به این مسئله توجه کند و هم خود وزارت ارتباطات ورود داشته باشد. وضعیت تبلیغ و ترویج قرآن در کشور به هیچ وجه خوب نیست و موضوع تبلیغ کارهای قرآنی باید یک دستور کار باشد. تمام کار تبلیغ و ترویج قرآن از شبکه و رادیو قرآن صورت می‌گیرد».

پس از این صحبت‌ها، سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس جلسه به آماده شدن سند قرآن و فضای مجازی در دبیرخانه کمیسیون اشاره و اظهار کرد: «اگر به نظر بیاید که می‌تواند به هر عنوانی بخشی اضافه شود، این کار صورت خواهد گرفت؛ چرا که به تعبیری فضای مجازی حقیقی‌تر از هر فضای دیگری است. اگر در این حوزه بتوانیم فعالیت‌ها را جدی‌تر انجام دهیم، بسیار مؤثر خواهد بود». (جلسه پنجاه‌وسوم کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم سوم آذرماه ۱۳۹۸).

جلسه دیگری که در آن موضوع سند قرآن و فضای مجازی در دستور کار قرار گرفت، صد‌ونهمین جلسه مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی بود که هشتم تیرماه امسال برگزار شد. یکی از مصوبات جلسه مورد اشاره «بررسی آخرین وضعیت اجرای برنامه جامع فعالیت‌های قرآنی در فضای مجازی» (سند قرآن و فضای مجازی) بود که به علت حضور نیافتن مسئولان معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مورد بررسی قرار نگرفت. در این جلسه معاون دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی بر این موضوع که هیچ سند دیگری تا زمان تصویب و اجرای اسناد تدوین شده - از جمله سند قرآن و فضای مجازی - نباید تعریف شود، تأکید کرد.

بخشی از مطالب مطرح شده در این جلسه با موضوع قرآن و فضای مجازی در ادامه آمده است. «رضا سلامت‌پناه، معاون دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی، با اشاره به اینکه در زمینه سند قرآن و فضای مجازی یک آینده‌پژوهشی صورت گرفته است، گفت: «با توجه به اقتضائات روز، مسئله قرآن و فضای مجازی اهمیت مضاعفی پیدا می‌کند. در حال حاضر بحران تولید محتوا در فضای مجازی وجود دارد. با توجه به اینکه بسیاری از نهادها در این زمینه دارای مسئولیت هستند، لذا در این حوزه کوتاهی شده است. شورای توسعه و دبیرخانه کارهای خود در زمینه تولید اسناد را انجام داده است، در کنار این کار ایجابی، یک کار سلبی هم باید صورت گیرد و لذا لازم است منع قانونی برای تولید هر گونه اسناد جدید غیر نیاز تعریف شود و هر سندی که می‌خواهد، تولید شود، ذیل اسناد اصلی تولید شود».

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی ،نیز در همین جلسه و در رابطه با سند قرآن و فضای مجازی تصریح کرد: «سند قرآن و فضای مجازی، حتی قبل از اینکه شیوع ویروس کرونا را شاهد باشیم، تهیه و در صحن کمیسیون تبلیغ و ترویج قرآن تصویب و در صحن شورای توسعه فرهنگ قرآنی هم نهایی شد. در حال حاضر شیوع کرونا اهمیت فعالیت در این حوزه را چند برابر کرده است».

در جلسه مذکور نکات دیگری نیز در مورد سند قرآن و فضای مجازی مطرح شد که مهم‌ترین آن اظهارات سیدعلی سرابی، قائم مقام شورای عالی قرآن بود. وی در بخشی از صحبت‌های خود در این جلسه با بیان اینکه زمان زیادی از تدوین سند سپری می‌شود بر لزوم به‌روزرسانی آن تأکید کرد و گفت:‌ «برخی راهبردهای این سند، مربوط به همان سال‌هایی است که سند نگارش یافته، در صورتی که طی یکی دو سال اخیر همه چیز تغییر کرده است. آیا امروز ممکن است یک فعالیت فرهنگی را کلید بزنیم و پیوست مجازی نداشته باشد؟ این غیر ممکن است. حتی اگر کرونا هم برطرف شود با توجه به نفوذ فضای مجازی این قابلیت وجود دارد برخی فعالیت‌ها کلاً به صورت مجازی برگزار شود. اولاً با توجه به شرایط فعلی، بازنگری در سند لازم است و ثانیاً شورای توسعه به عنوان سیاست‌گذار حتماً باید مصوبه‌ای داشته باشد و دستگاه‌ها را ملزم به داشتن پیوست مجازی کند».

با وجود اینکه وارد بودن نظرات قائم مقام شورای عالی قرآن در مورد لزوم به‌روزرسانی سند بر کسی پوشیده نیست، اما این نگرانی وجود دارد که اگر این سند بخواهد یک بار دیگر به‌روزرسانی شود، شاید دهه دیگری به طول بینجامد.

با تمام این تفاسیر و به دلیل حضور نیافتن نمایندگان معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در جلسه صد و نهم مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی، بحث بررسی سند از دستور خارج و به مطالب ذکر شده در بالا اکتفا شد. این سند در حالی در دستور کار مجمع قرار گرفت که یک بار در سال ۹۷ به تصویب شورا رسیده بود. مسئولان این معاونت علت حضور نیافتن خود را ناهماهنگی در دعوت بیان کردند.

در همان روزهای اول تیرماه ۹۹ محمدمهدی عزیززاده، مدیرکل دبیرخانه کمیسیون‌ توسعه فعالیت‌های تبلیغی – ترویجی قرآن کریم، آخرین وضعیت سند قرآن و فضای مجازی را تشریح کرد. وی در گفت‌وگوی خود با خبرنگار ایکنا و در مورد دلایل مسکوت ماندن این سند از سال ۹۷ تا کنون، به ارسال آن به مرکز ملی فضای مجازی اشاره کرد و گفت: «این سند در تاریخ ۲۷ آذرماه سال ۹۷ برای مرکز ملی فضای مجازی ارسال و درخواست شده بود تا در معاونت محتوایی مورد بررسی قرار گیرد و پس از آن در صحن شورای عالی فضای مجازی به تصویب برسد».

عزیززاده با تأکید بر اینکه در جلسات معاونت محتوایی برای دفاع از این سند نیز حضور یافته است،‌ بیان کرد: «پیگیری‌ها را به مدت یک سال ادامه دادیم، اما متأسفانه مدت زیادی از برپایی آخرین جلسه شورای عالی فضای مجازی می‌گذرد».

مدیرکل دبیرخانه کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی – ترویجی همچنین از تلاش‌های صورت گرفته برای تشکیل کارگروهی برای اجرای سند در مجموعه مرکز رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هستیم، گفت: «لذا منتظر فرایند شورای عالی فضای مجازی نخواهیم ماند. با توجه به اینکه سند مصوبه شورای توسعه را دارد، هیچ مشکلی به وجود نخواهد آمد. تلاش می‌شود تا طی یک ماه آینده این کارگروه ایجاد شود». (گفت‌وگوی ایکنا با محمدمهدی عزیزاده در چهارم تیرماه ۹۹)

با وجود اینکه مشخص نیست، کارگروه مورد اشاره راه‌اندازی شده است یا خیر؛ اما آنچه به نظر می‌رسد، این است که اجرای سند قرآن و فضای مجازی، جزئی از اولویت‌های کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم نیست که اگر بود در جلسه فوق‌العاده این کمیسیون به بحث مورد اشاره نیز پرداخته می‌شد.

جلسه فوق‌العاده کمیسیون تبلیغ و ترویج روز چهارم شهریورماه امسال برگزار شد و در آن اولویت‌های قرآنی دولت در آخرین سال فعالیت آن مورد بحث و بررسی قرار گرفت تا در عمل نیز نشان داده شود، اجرای سند قرآن و فضای مجازی جزئی از اولویت‌ها نیست و نباید تا قبل از ۱۴۰۰ منتظر اجرای آن بود.

ظاهر امر نشان می‌دهد که حتی ویروسی به عظمت کرونا که رویدادهای عظیمی در سراسر دنیا را معطل خود ساخته، هنوز نتوانسته به حدی از عرض اندام برسد که مدیران قرآنی را مجاب به اجرای سند قرآن و فضای مجازی نماید. بررسی اولویت‌های قرآنی دولت در جلسه فوق‌العاده کمیسیون تبلیغ و ترویج و اشاره نشدن به قرآن و فضای مجازی در این اولویت‌ها، نشان از آن دارد که فعلاً نباید انتظار اجرای سند قرآن و فضای مجازی را داشته باشیم.

حتی سیدمحسن موسوی‌بلده، جمعه این هفته در برنامه زنده اخبار قرآنی درباره اجرای این سند گفت: سند جامع فعالیت‌های قرآنی در فضای مجازی، یکی از اقداماتی است که شورای توسعه فرهنگ قرآنی و مجموعه‌های تحت نظارت این شورا، مراحلی از آن را پیش برده است و انتظار می‌رود، اجرای این سند سرعت بیشتری گیرد. برنامه‌ریزی برای تقویت زیرساخت‌های فضای مجازی، یکی دیگر از اقداماتی است که باید متولیان امر به آن توجه بیشتری داشته باشند.

آنچه در مورد اسناد از اهمیت بالایی برخوردار است و حتی مهم‌تر از تدوین سند نیز شمرده می‌شود، اجرای آنهاست. با این فرض که سند قرآن و فضای مجازی به تصویب نهایی رسیده است، برای اجرای آن چه زمانی را بهتر از ایام کرونایی می‌توان متصور بود؟

گزارش از تیمور کاکایی

  منبع: مبشرین|پایگاه خبر قرآنی و معارف اسلامی
       لینک مستقیم   :   http://mobasherin.ir/shownews.aspx?id=56524