مبشرین|پایگاه خبر قرآنی و معارف اسلامی

سال‌ها پیش بیابان‌هایی معروف وجود داشت که زائران آفریقای غربی در قالب کاروان‌های بزرگی از دل آن عبور کرده و به سفر حج می‌رفتند. مهمترین مسيرهای سفر این مردم عبارت بودند از: «چهل مسیر» که از غرب آفریقا می‌گذرد، سپس «هوسا»(واقع در شمال نیجریه و جنوب نیجر امروزی)، «کانم»(چاد کنونی)، مناطق صحرایی در شرق چاد، سپس «دارفور» در سودان و بعد از آن کاروان از کنار «واحه سلیمان» عبور می‌کرد و به «اسیوط» می‌رسید و بعد از عبور از «دریای سرخ» در نهایت به سرزمین مقدس وحی می‌رسید.

این مسیر یکی از قدیمی‌ترین مسیرهای زیارتی آفریقا برای حج بود، اما در اواخر قرن نوزدهم با وقوع جنگ در مناطق مجاور «پادشاهی کانم» (Kanem–Bornu این پادشاهی از سال ۱۳۸۰ تا ۱۸۹۳ ميلادی بر نیجریه حکم‌فرما بود)، کاروان‌های زائران مجبور شدند از مسیرهای دیگر از جمله بیابان کویری باستانی «اقذر» در نیجریه تا قاهره و سپس دریای سرخ سفر کنند.

مسیر كاروان سودان شبیه به چهل مسیر است، اما به جای اینکه از دارفور به سمت شمال شرقی حرکت کند؛ از شرق به «کُردوفان»(Kordofan) و سپس به «خارطوم» و بعد از آن به سوی «بندر سواکین» در دریای سرخ ادامه داشت.

به گفته «امین اسماعیل ساگاگی»، عضو گروه مطالعات اسلامی دانشگاه «بایرو ـ کنو»(نیجریه) این مسیر بیشترین رفت و آمد کاروان‌های حج را به خود اختصاص داده بود.

ساگاگی در گفت‌‌وگو با الجزیره درباره موضوع سفر مردم آفریقا برای حج در گذشته اظهار کرد: سفر حج برای ساکنان نیجریه به دلیل خطرات جاده، طول سفر، شرایط جوی ناپایدار، راهزنان و هجوم حیوانات وحشی و غیره بسیار مشقت‌بار بود.

وی می‌افزاید: به دلیل خطرات و احتمال برگشت‌ناپذیر بودن از سفر حج، برخی زائران قبل از سفر از ترس بلاتکلیفی بعد مرگ آنها در سفر، همسرانشان را طلاق می‌دادند اين در حالی بود كه در برخی موارد خانواده زن خواستار این امر می‌شدند. تمام این سختی‌ها مانع ادای فریضه حج نمی‌شد و برخی از آنها بیش از یک بار راهی سرزمین وحی می‌شدند.

شنقیطی و سفری بی‌بازگشت

بدون شک در بین زائران غرب آفریقا محققان، نویسندگان و شاعرانی بودند که سفر خود را با گذر از «دره نیل» به سوی «حجاز» مستندسازی می‌کردند. از مشهورترین کسانی که سفر خود به حجاز را ثبت کرده‌اند؛ علامه «محمدامین بن محمد مختار شنقیطی» (۱۹۰۵-۱۹۷۴ ميلادی) بود. وی در این سفر در هر مکانی که حضور می‌یافت در محافل علمی و گفت‌وگوهای فقهی شرکت کرده و به سؤالات طلاب علم و شیوخ پاسخ می‌داد. شنقیطی همه اینها را در کتاب «رحلة الحج الی بیت‌الله الحرام: سفر حج به خانه مقدس خدا» ثبت کرد.

شنقیطی در این کتاب فتواهای مختلف و شرح هم‌نشینی‌های عمومی و خصوصی خود با مردم و نیز مباحثاتی را که با دیگر علما در مؤسسه علمی «ام درمان» سودان در عصر «شیخ یوسف ابراهیم النور» داشته، به رشته تحریر درآورده است.  

او در این کتاب ویژگی‌های خوب و زشت اجتماعی مردم سودان مانند مهمان‌نوازی، واسطه‌گری برای امور خير و هر آنچه را برای او و کاروانش طی عبور از شرق سودان پیش آمده بود، ثبت و توصیف کرده است. وی در نهایت به مقصد رسیده و فریضه مقدس حج را انجام داد، اما در سرزمین حرمین شریفین ساکن شد و همانجا به فعالیت‌های دینی و تبلیغی خود ادامه داد.

مسیر بیابانی حج و غور زائران در شعر 

شاعران و ادبای بسیاری از آفریقا برای حج دست به قلم شده‌ و احساسات و شور و شوق خود را نسبت به این فریضه بزرگ الهی به نگارش درآورده‌اند. زائران آفریقایی که ذائقه شعرسرایی داشتند هم‌پای دیگر حجاج احساس خود را نیز در سفر و در هنگام حج به نظم درآورده و به گفته «الواثق یونس»، شاعر برجسته سودانی این امری طبیعی است.

یونس معتقد است: سفر به حج انگیزه‌ای برای نوشتن اشعار شاعران و بیان احساسات و اشتیاق آنها بوده و قصائد و اشعار زیادی در این زمینه نگاشته شده است.

وی می‌گوید: اشعار و قصائد گفته شده در طول مسیر حج بین زائران غرب آفریقا و آفریقای مرکزی که طی مسیر می‌کرده‌اند و آنچه مردم سودان در توصیفات خود آورده‌اند، بسیار گوناگون و متفاوت است.

شیخ «عبدالودود بن سیدی عبدالله» که سال ۱۹۲۴ میلادی فریضه حج را انجام داده از جمله افرادی است که سفر خود به سرزمین وحی را در قالب شعر مستند کرده است. وی برنامه و روند سفر خود را به‌صورت شعر مدون کرده و مکان‌ها و افرادی را که با آنها ملاقات کرده و حتی آداب و رویه‌های بهداشتی لازم طی سفر را بازگو کرده است.

شیخ «ابراهیم ایناس الکلوخی سنگالی» اگر چه بشتر با وسایل نقلیه امروزی مانند هواپیما راهی حج شده اما از جمله افرادی است که سفر زیارتی خود را در قالب شعر ثبت کرده است. این در حالی است که وی فرصت حضور در فرودگاه خارطوم را به‌عنوان ایستگاهی بین «لاگوس» و «جده» غنیمت می‌شمارد و اشعاری در این خصوص می‌سراید.

منبع: ایکنا

  منبع: مبشرین|پایگاه خبر قرآنی و معارف اسلامی
       لینک مستقیم   :   http://mobasherin.ir/shownews.aspx?id=54244