جمعه 10 فروردین سال 1403 Fri, 29 Mar 2024 16:54:08 GMT
کد خبر : 39702       تاریخ : 1397/07/08 12:11:21
پرونده ویژه‌ جامعه‌شناختی در بررسی مناسک عاشورایی/ نام روضه از كجا آمد

پرونده ویژه‌ جامعه‌شناختی در بررسی مناسک عاشورایی/ نام روضه از كجا آمد

با تدارک سلسه مصاحبه‌های برخوان غم در ایام محرم سال جاری، دریچه‌ای در رسانه قرآنی برای ایجاد فضایی تعاملی، نقادانه و بالنده با فعالان گفتمان حسینی(ع) و مناسک عاشورایی پدید آورده و مجموعه‌ای از جدیدترین نظرات و آسیب‌شناسی‌های پژوهشگران جامعه‌شناسی دین و فعالان شاخص مناسک عاشورایی را در فضایی نقادانه جمع آورده ایم؛ در نوشتار پیش‌رو، خلاصه‌ای از آن چه در این‌ گفت‌وگوها مطرح شد، ارائه می شود.

به گزارش مبشرین به نقل از ایکنا؛ مکتب امام حسین(ع) در طول تاریخ، همواره احیاگر اسلام و الهام‌بخش آزادی و آزادگی برای تمام جهانیان بوده است، مردمان جامعه ایران نیز از دیرباز، اسلام خود را در پرتوی محبت امام حسین(ع) شناخته‌اند و حتی در بسیاری از برهه‌ها، باورهای دینی خود را با منطق قیام حسینی(ع) هماهنگ کرده‌اند. وقتی شخصیتی چنین باعظمت برای یک ملت، اسطوره باشد طبیعی می‌نماید که بزرگداشت و یادکرد این شخصیت نیز حماسی و اسطوره‌ای باشد؛ از این روی، همواره آیین‌های عزاداری سالار شهیدان در جامعه ایران، گسترده‌تر از دیگر جوامع مسلمان بوده و حتی نقشی استراتژیک در حفظ هویت ملی و تحولات سیاسی و اجتماعی ایران داشته است. عظمت و ضرورت حفظ این آئین‌های عزاداری، اساتید جامعه‌شناسی و فعالان دغدغه‌مند دینی را در سال‌های اخیر، به پژوهش‌ها و تحلیل‌هایی بدیع از این مناسک واداشته است؛ این بررسی‌ها می‌تواند ضمن ارائه درکی واقع‌گرایانه از لزوم حفظ و تقویت آئین‌های عزاداری، پیرایه‌ها و کژی‌ها را از آن بزداید. به خصوص این که انجام عزاداری‌های فاخر، ارائه مداحی‌های بامحتوا و تاکید بر زیست اخلاقی و مردمی هیئات و مداحان، دغدغه علما و رهبر معظم انقلاب است.

در این راستا، ایکنا بنابر رسالت قرآنی خود، محرم امسال، سلسله مصاحبه‌های «بر خوان غم» را با رویکرد گفت‌وگوی تخصصی با جامعه‌شناسان دین، پژوهشگران عاشورایی و مداحان شاخص ترتیب داد. جامعه‌شناسانی همچون محسن حسام مظاهری، جبار رحمانی، نسیم کاهیرده، پژوهشگران شاخصی همچون محمدرضا سنگری و مهدی امین فروغی و مداحان پیشکسوت همچون حیدر توکل، مرتضی طاهری و ... در این سلسله مصاحبه به بیان جدیدترین تحلیل‌های خود از مناسک عاشورایی پرداختند. در نوشتار پیش‌رو، خلاصه‌ای از آن چه در این‌ گفت‌وگوها مطرح شد، در سه محور: سیر تاریخی آئین‌های عزاداری در ایران، ابعاد ملی و انقلابی آن و نیز ارزیابی سبک و سیاق فعلی آئین‌های عزاداری‌ ارائه می‌شود. 

رد نشود/// پرونده ویژه

عزاداری ایرانیان در طول تاریخ

مهدی امین فروغی، عاشوراپژوه کشورمان در گفت‌وگو با ایکنا درباره تاریخ عزاداری محرم در جامعه ایرانی می‌گوید: در فرهنگ عرب عصر روز عاشورا سوگواری‌ها و سرودن مرثیه‌ها برای این واقعه آغاز شد و دوران‌های مختلفی را پشت سرگذاشت اما در فرهنگ ایرانی از قرن چهارم هجری یعنی ۴۰۰ سال بعد فرهنگ سوگواری و سرودن شعر برای امام حسین(ع) آغاز و نخستین شاعری که پس از ۴۰۰ سال شعر سرود کسایی مروزی بود. البته قبل از او فردوسی، دقیقی طوسی، منوچهری دامغانی و ...به تلمیح از عاشورا یاد کرده بودند اما کسایی مروزی به تصریح برای امام حسین(ع) مرثیه سرود.

وی می‌افزاید: وقتی دولت شیعی آل بویه در ایران بر سرکار آمد، معزالدوله دیلمی در نیمه دوم قرن چهارم پس از فتح بغداد دستور داد در دهه اول محرم مراسم سوگواری برپا شود، بازارها تعطیل و مردم سیاه بپوشند و از آن تاریخ پدیده سوگواری‌های عاشورایی در ایران به صورت علنی مطرح شد و روزگاری را از سر گذراند. اما تحولی مهم در عصر تیموری رخ داد و شخصی به نام ملا حسین کاشفی کتاب روضه‌الشهداء را با بیانی شیوا و نثری بسیار جذاب در بیان مصائب امام حسین(ع) به زبان فارسی نگاشت. این کتاب به قدری مورد توجه مردم قرار گرفت که واعظان بر سر منبر این کتاب را از رو می‌خواندند و مردم می‌گریستند؛ کم‌کم مراسم عزاداری برای امام حسین(ع) به اعتبار نام این کتاب که روضة‌الشهدا بود به عنوان مجالس روضه‌خوانی مشهور شد. در عصر صفویه دسته‌گردانی‌ها رایج شد و در عصر زندیه و به خصوص عهد کریم‌خان شبیه‌خوانی رایج و در دوره قاجاریه به خصوص عهد ناصری شکلی تمام عیار از گونه‌های مختلف سوگواری‌ها را شاهد هستیم و نوحه‌خوانی نیز در عصر قاجاریه بر شکل‌های گذشته افزوده شد.

نقش مناسک عاشورا در حفظ هویت ملی و انقلابی

شاید اهمیت مناسک عاشورایی برای عامه مردم، از عمل به یک توصیه دینی و یک میراث باشکوه فرهنگی که نسل به نسل به آن‌‌ها رسیده است، فراتر نرود اما واقعیت این است که آئین‌های عزاداری ایرانیان در سوگ امام حسین(ع)، برای قرن‌ها ضامن تمامیت ارضی، حفظ هویت ملی و تداوم روحیه انقلابی در مردمان این مرز و بوم بوده است.

سعید طاووسی مسرور، دکترای تاریخ و پژوهشگر مناسک عاشورایی معتقد است مناسک عزاداری امام حسین(ع) در حفظ هویت ملی ایرانیان در برهه‌های پر نشیب‌وفراز این مرز و بوم، نقش بسزایی داشته است و هر جا که ظلمی علیه مردم رخ داده، روحیه عاشورایی و مناسک عزاداری محرم، جامعه را به تحرکی برانگیخته است. وی در گفت‌وگو با ایکنا اظهار کرد: بسیاری از قیام‌های مسلمانان در دوران بنی‌امیه بر ضد ظلم و ستم، تاثیرپذیرفته از حرکت امام حسین(ع) بود و بعدتر حتی غیرشیعیان هم از این الگو تبعیت کردند. برای مثال، ابن اشعث با شعار تبعیت از راه امام حسین(ع) از سیستان قیام کرد در حالی که شیعه نبود. از دوران صفویه به بعد که حکومت‌های ملوک‌الطوایفی به حکومت واحد تبدیل شد، آئین‌های عزاداری، علاوه بر زنده نگاه داشتن دین نقش بسیار مهمی در همبستگی ملی و حفظ کشور ایفا کردند زیرا این آئین‌ها مردم را در سراسر کشور دور هم جمع و متحد می‌کرد. حتی بسیاری از موسیقی‌شناسان معتقدند نواهای اصیل ایرانی توسط آئین‌های عزداری همچون تعزیه از گزند حوادث مصون مانده و به دست ما رسیده است.

این پژوهشگر می‌افزاید: اوج تاثیرگذاری مناسک عاشورایی بر هویت ملی، پدیدآوردن انقلاب اسلامی است که از ذیل هیئات و تکایای عزاداری، مردم برای مبارزه با ظلم و ستم آگاهی کسب کردند و توانستند استقلال خود را که از سوی دشمنان مورد مخاطره قرار گرفته بود، حفظ کنند. بعد از پیروزی انقلاب نیز، جوانان کشورمان به واسطه حضور در هیئات و برنامه‌های محرم، از آگاهی‌بخشی‌های دینی که در منابر و تریبون‌ها انجام می‌شود، بهره‌های فراوانی برده‌اند و توانسته‌اند در مقابل شبهات مطروح در جامعه، آمادگی ذهنی و پاسخگویی پیدا کنند.

آرامش روانی و آگاهی‌بخشی در آئین‌های عزاداری

یکی از وجوه ممتاز آئین‌های عزاداری که ایرانیان برای صدها سال در پرتوی آن به معنویت خود پرداخته‌اند، آرامش روانی است که شرکت‌کنندگان در این مناسک کسب می‌کنند. حال اگر شوری که این اشک و آه در جان‌ها برمی‌انگیزد با شعور و آگاهی‌بخشی نیز همراه باشد، تحولی شگرف در نهاد آدمی و زندگی مردمان جامعه پدید می‌آید. این آگاهی‌بخشی و شعور، اگر چه در دوره‌هایی ضعف و قوت داشته اما همواره به عنوان جزء جدایی‌ناپذیر مناسک عاشورایی وجود داشته است.

نسیم کاهیرده، پژوهشگر جامعه‌شناسی تشیع در گفت‌وگویی که درباره اهمیت مطالعات جامعه‌شناختی در مناسک عاشورایی با ایکنا داشت، به این وجه نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: صاحب‌نظران بر این باورند که نگرش غالب بر انجام مناسک عاشورا، به نوعی تطهیر و آرامش روحی و روانی منجر می‌شود؛ چراکه گریستن افراد در سایه چنین فضای مناسکی به اتفاق دیگران، آلام درونی مردمان را تسکین می‌دهد و به رضایت درونی می‌رساند. این احساس رضایت درونی اگرچه یکی از کارکردهای مهم این مناسک است، ولی اگر خالی از شناخت عمیق و فهم درست حقایق تاریخی مرتبط با قیام دینی عاشورا باشد، کارکرد مهم و حیاتی این مناسک که همان ترویج اندیشه و روحیه ظلم‌ستیزی و مبارزه با باطل است، تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد و به ضعف آن می‌انجامد. از لحاظ اجتماعی نیز به این منجر می‌شود که رضایت و قناعت به وضع موجود، جایگزین تلاش برای رسیدن به وضع ایده‌آل و مطلوب انسانی شود و نوعی تخدیر اذهان را به دنبال داشته باشد. از طرف دیگر نیز گردهمایی‌های پیرامون، این مناسک را به نوعی سرگرمی و بیان احساس جمعی صرف محدود می‌سازد، البته توجه به این نکته مهم است که متکی بودن محتوا و مشخصاً سبک عزاداری عاشورا تا حد زیادی به الزامات حیات اجتماعی و فرهنگی و سیاسی و اقتصادی عزاداران وابسته است و از آن گریزی نیست.

عزاداری با دستور اصلاح نمی‌شود

همانگونه که از نظر گذشت، کارشناسان معتقدند مناسک عاشورایی قدمتی به اندازه تاریخ اسلام در ایران دارد و منشأ بسیاری از تحولات اجتماعی و سیاسی بوده است، از این رهیافت می‌توان به وضوح، ضرورت حفظ و تقویت آئین‌های عزاداری محرم به عنوان میراث هویتی و دینی ایرانیان را دریافت کرد. اما دغدغه‌ای که سوال بسیاری از دینداران جامعه ایرانی تلقی می‌شود، این است که آیا سبک و سیاق فعلی عزاداری‌ها بر مسیر صواب و صلاح حرکت می‌کند؟ یا به پیرایه‌هایی دچار شده است؟ این سوال را در سال‌های اخیر، بعضی از جامعه‌شناسان دین در کتاب‌های خود و بعضی فعالان شاخص مناسک عزاداری پاسخ گفته‌اند، خبرنگار ایکنا برای پاسخگویی منسجم به این دغدغه به گفت‌وگوی تفصیلی با محسن حسام مظاهری، یکی از پرکارترین پژوهشگران جامعه‌شناسی عاشورایی و عضو هیئت علمی بنیاد دعبل پرداخت که مطالعه آن به همه علاقه‌مندان توصیه می‌شود.

مظاهری در این گفت‌وگو با نفی دیدگاه اصالت‌گرایانه به آئین‌های عزاداری و طرح این مساله که اساساً دینداری در هر دوره‌ای بنا به مقتضیات زمانی و مکانی، صورتی خاص پیدا می‌کند، اظهار کرد: وقتی سبک زندگی شهری، معماری، موسیقی، شعر و ... در جامعه ما تغییر کرده است، چگونه می‌توان انتظار داشت شکل عزاداری در میان عامه مردم، دستخوش تغییرات نشود؟، وقتی ساختار شهری که مبتنی بر محلات و گروه‌های صنفی بود، تغییر کرده است و با توسعه ساختار شهری، ساختار شهر دیگر محله‌ای نیست، چگونه انتظار داشته باشیم دسته‌های عزاداری مثل گذشته باشند؟ اساساً وقتی منابع هویت جمعی از صنف و خانواده و محله نیست، دیگر طبیعی است که عزاداری به شکل سنتی را شاهد نباشیم بنابراین، من بسیاری از این تغییرات را آسیب نمی‌دانم چون معتقدم فرم‌های جدیدی هستند که باید به رسمیت بشناسیم. این تغییرات، تغییراتی هستند که بخش عمده آن به شکل طبیعی رخ می‌دهند، البته طبیعی که می‌گویم نه اینکه مشروع و مطلوب هستند، مشروع یا مطلوب دانستن، کار من نیست که بخواهم در مورد آن صحبت کنم، وقتی می‌گویم طبیعی، منظور این است که از نظر جامعه‌شناختی، مسیری گریزناپذیر و برگشت‌ناپذیر طی شده است.

رد نشود/// پرونده ویژه

این جامعه‌شناس که البته مثل سایر جامعه‌شناسان سعی می‌کند ارزش‌گذاری مثبت یا منفی در مسائل مربوط به دینداری نداشته باشد، از منظر شخصی معتقد است بخشی از سبک و سیاق فعلی آئین‌های عزاداری، نیاز به اصلاحات جزئی و موردی دارد که آن هم جز با زبان همدلانه، گفت‌وگوی علمی با گروه‌های مرجع اجتماعی و پرهیز از نگاه دستوری، موفقیتی حاصل نمی‌شود. برای مثال، تلاش شد تا با نگاه دستوری و برخورد انتظامی از قمه‌زنی جلوگیری شود اما در عمل، عده‌ای مروج آن شدند چرا که هرجا به تنوع امر دینی و تنوع آرای فقهی احترام نگذاریم، مشکلاتی جدی پدید می‌آید.

مولف کتاب «رسانه شیعه» حتی معتقد است لحن شهید مطهری و دکتر شریعتی در مواجهه با بعضی اعتقادات و رسوم عزاداری، مخاطره‌آمیز بوده و می‌گوید: وقتی شما بر عمل او، عنوان خرافه می‌گذارید دیگر باب گفتگو را بسته‌اید، وقتی می‌گویی از نظر من خرافی هستی شخص مقابل، نسبت به شما گارد می‌گیرد و موضع تهاجم پیدا می‌کند. طرف مقابل می‌گوید: این، عمل و اعتقادی است که نسل در نسل به من نوعی رسیده و تو نمی‌توانی یک برچسب خرافه به آن بزنی. آن رفتارهایی که از منظر نخبگان، غیرعقلانی و در زمره خرافات است، برای قائلان به آن‌ها، منطق مربوط خود و ریشه‌های فرهنگی دارد. تا زمانی که آن منطق و ریشه‌ها شناسایی و فهم نشوند و درباره‌شان گفت‌وگوی علمی صورت نگیرد، مشکلی حل نمی‌شود. دین‌داری عامه، برای خود منطق دارد. گفت‌وگو برای این شکل نمی‌گیرد که نخبگان در فضای مفهومی خود صحبت می‌کنند غافل از این که طرف مقابلشان هم فضای مفهومی خود را دارد که بنیان‌هایش با نخبگان متفاوت است. پس ابتدا گفتگو باید در ریشه‌ها باشد.

چرا هنوز اشعار ضعیف را خوانده می‌شود؟

یکی از حساسیت‌های دغدغه‌مندان و فعالان شاخص مناسک عزاداری محرم،ارائه اشعار بامحتوا، مستند و متناسب با شأن امام حسین(ع) است. فارغ از دغدغه نخبگانی در این زمینه، حتی عامه مردم نیز تمایل ندارند اشعاری ضعیف و بی‌محتوا درباره شخصیتی که اسطوره و الگوی آن‌ها در زندگی محسوب می‌شود، بشنوند؛ اما با این وجود هنوز در بسیاری از محافل، منابر و تریبون‌های عاشورایی اشعار ضعیف به مردم ارائه می‌شود آن هم در حالی که اهل بیت(ع) پس از جریان کربلا، از رسانه شعر برای بیان حقیقت این واقعه و خنثی کردن دروغ‌های بنی‌امیه بهره‌ برده‌اند.

جواد حیدری، مدیر مجمع شاعران اهل بیت(ع) که خود از مطلع‌ترین افراد نسبت به دنیای شعر آئینی محسوب می‌شود، در گفت‌وگوی خود با ایکنا درباره این دغدغه گفت: این اشتباه است که صرفاً هیئت‌های دارای رسانه را شاخص قرار داده‌ایم، در حال حاضر هیئت‌هایی بسیارخوب و غنی داریم که رسانه ندارند و دوست هم ندارند که هیئتشان دستخوش مسائل جانبی شود، استدلال آن‌ها این است که ما عزادار هستیم، دوست داریم عزای امام حسین(ع) را اقامه کنیم و دوربین و لوح فشرده و فیلمبرداری و ... نمی‌خواهیم.

رد نشود/// پرونده ویژه

وی با اشاره به حضور خود در هیئت‌های مختلف می‌گوید: در بسیاری از هیئات‌، شعرهای بسیار غنی و توجه به ریزه‌کاری‌های عنوان شده در مقاتل معتبر و ... وجود دارد. در حال حاضر مداحانی هستند که در طول سال زحمت می‌کشند، مطالعه و تحقیق می‌کنند تا بتوانند مداحی درست و دقیقی در محرم داشته باشند و در عرصه ترویج فرهنگ عاشورا درست عمل کنند، همچنین بسیاری از شعرا و خوانندگان خوب کشور هم در حال فعالیت در هیئات هستند. 

تلاش برای پختگی شعر و شعارهای محرم

حجت‌الاسلام محسن حنیفی، معاون آموزش و پژوهش موسسه «قدیم‌الاحسان» که در سال‌های گذشته به تربیت مداحان جوان مشغول بوده و تحت نظر یکی از مداحان پیشکسوت و بانفوذ تهران اداره می‌شود، معتقد است با وجود کاستی‌هایی که وجود دارد، روند شعرها و شعارهایی که در پنج یا شش سال اخیر در عزاداری‌های محرم استفاده شده، نمودی بارز از پیشرفت و پختگی دارد. او در گفت‌وگویی صمیمانه به خبرنگار ایکنا می‌گوید: طی چند سال اخیر به خصوص امسال شعارهایی که توسط مداحان انتخاب می‌شده شعارهای بهتری بوده است و حتی به معارفی توجه شده که در سال‌های قبل کمتر شاهد آن بودیم به عنوان مثال اشعار و مطالبی که پشت سر مداحان در مراسم نصب می‌شده از رجزهای اصحاب امام حسین(ع) انتخاب شده بود مثل «دینی علی دین حسین و علی» که رجز نافع بن هلال بجلی بوده است یا «دون حسین مهجتی و داری؛ جانم و مالم فدای حسین» که رجز عمرو بن قرظه بوده است یا انتخاب سربند «الرحیل ارحیل» که جمله ابا عبدالله برای کوچ کردن از مکه به کربلا بوده که کنایه از کوچ به حقیقتی که حضرت آن را صدا می‌زنند.

مولف مقتل «حسین مأثور» تاکید کرد: به عنوان فردی که در این سال‌ها عملکرد مداحان را رصد ‌کرده است، باید بگویم امسال سطح کیفی اشعار از لحاظ محتوی و معرفتی بالاتر بوده و قابل قیاس با سال‌های گذشته نیست؛ حال در خیل مراسم‌های برگزار شده چند نفر هم مطالب نادرست می‌خوانند، این آسیب نیست بلکه باید گفت روند، روند خوبی است.

غفلت هیئات از کارکردهای اجتماعی

امروزه، کمتر هیئتی را سراغ داریم که اجزایی همچون امناء و بانیان، تدارکات، فعالان فرهنگی و ... نداشته باشد، این اجزاء مختلف و مردمی با هماهنگی یکدیگر در ایام عزاداری سالار شهیدان(ع) برنامه‌های مختلف عزاداری و سخنرانی را برای مخاطبان محله و شهر خود برگزار می‌کنند و به عبارتی علاوه بر سیستم مدیریتی، مالی و فرهنگی، از پایگاه اجتماعی مخصوص به خود نیز برخوردار هستند. شاید وقت آن رسیده باشد که فعالیت هیئات را به خصوص در ایام عزاداری محرم، به مثابه یک نهاد مدنی در نظر بگیریم. چه خوب است اگر این نهاد مدنی اصیل و اسلامی که اجتماع پرشوری از مومنان را گرد هم می‌آورد، به گره‌گشایی از کار مردمان نیز بپردازد. البته که هیچ هیئتی از لحاظ ظرفیتی و ماموریت ذاتی، نمی‌تواند مانند یک سازمان مردم‌نهاد اجتماعی، برنامه‌های عام‌المنفعه آن هم مبتنی بر توسعه پایدار پیاده کند اما به همان میزان که از آن اجتماع مومنانه، گره‌گشایی از کار گرفتاران انجام شود می‌تواند تاثیری بزرگ بر عمق نفوذ اجتماعی هیئات داشته باشد.

حیدر توکل، مداح پیشکسوت اهل بیت(ع) در گفت‌وگوی خواندنی خود با ایکنا درباره هیئات مذهبی، به این غفلت اشاره می‌کند و می‌گوید: اعتقاد من این است که هر هیئت مذهبی می‌تواند یک کابینه دولت باشد، یک هیئت مذهبی می‌تواند اشتغال ایجاد کند، رفاه مردم را افزایش دهد، در فقرزدایی اثرگذار باشد و در ازدواج جوانان نقش موثر ایفا کند، اما مشروط به اینکه همه داشته‎هایمان را وسط بیاوریم. همیشه در هیئت مذهبی انواع و اقسام افراد حضور دارند، از تحصیل کرده، تاجر، فرهنگی، کارمند دولت، مجلسی، سیاستمدار و همه‎جور آدمی وجود دارد؛ لذا می‌توانیم از این داشته‌ها برای جوانان اشتغال‎زایی ایجاد کنیم، حتی اگر کسی شغلی ایجاد کرده است، می‌تواند در هیئت مذهبی مطرح کند.

رد نشود/// پرونده ویژه

این فعال باتجربه آئین‌های عزاداری می‌افزاید: امروز هرکسی باید از خودش شروع کند و تنها به مردم نگوید خوب باشید، بلکه خودش هم خوب بودن را نشان دهد؛ به عنوان مثال اگر قرار باشد در یک جلسه به من مداح، صله‌ای بدهند، یک شب آن را نگیرم و آن را به عشق امام حسین(ع) برای انجام کار‌های خیر ازجمله تأمین جهیزیه نوعروسان، کمک به نیازمندان، کمک به بیماران و بسیاری از کار‌های دیگر هدیه کنم. اگر هر هیئتی این گونه شود که مثلاً هزینه و مخارج صله یا نذر خود را برای یک شب به این موارد اختصاص دهد بسیاری از مشکلات، حل و همین مسئله دریچه‌ای برای جذب و جلب جوانان به هیئت‎های مذهبی می‌گشاید. 

مداحان از لاکچری شدن برحذر باشند

سلبریتی بودن و لاکچری زیستن، دو مفهوم جدید و حتی متفاوت از شهرت و رفاه تلقی می‌شود. بسیاری از بزرگان دینی ما، در جامعه خود شهرت داشته‌اند و حتی در برهه‌هایی با رفاه کامل زیسته‌اند. اما در زیست امروزی، سلبریتی به کسی اطلاق می‌شود که خود را تعمداً برای شهرت یا کسب پول در معرض رسانه‌ها یا تبلیغات بنگاه‌های اقتصادی قرار می‌دهد و تبلیغات کاذب رسانه‌های زرد، در و دیوار شهر و فضای مجازی را از او پر می‌کند. لاکچری زیستن نیز ارتباطی مفهومی با سلبریتی شدن دارد و مدلی از رفاه است که شخص می‌خواهد به نوعی رفاه خود را به دیگران نمایش دهد و ارزش اجتماعی خود را به ماشین مدل بالا و بِرَندپوشی خود گره بزند. ارزش‌گذاری‌های اسلامی در عرصه اجتماعی، چنین لباس شهرت و چنین فخرفروشی را برنمی‌تابد و مبتلا شدن برخی مداحان به این آسیب به جریان عزاداری، لطمات جبران‌ناپذیری وارد می‌کند.

مهدی امین فروغی، عاشوراپژوه کشورمان در گفت‌وگوی تفصیلی و خواندنی خود با ایکنا در این زمینه می‌گوید: ما از مبلغان دینی، ذاکران و مداحان می‌خواهیم ما را به یاد حسین(ع) بیندازند و نمی‌خواهیم خبردار شویم که مداحی برای خواندن در یک مجلس مبالغ چند میلیون تومانی طلب کرده است. ما می‌خواهیم ذاکر و مداح، بوی حسین (ع) را بدهد نه اینکه ماشین و زندگی و اشرافیت او را ببینیم. مداحان ما سلیبریتی شده‌اند و زندگی‌های لاکچری دارند. این‌ها مبلغان کسی هستند که در وصفشان گفته شده: «ناشناسی که به تاریکی شب/ می‌برد شام یتیمان عرب/ پادشاهی که به شب برقع پوش / می‌کشد بار گدایان بر دوش»، وقتی مردم با این همه مشکل مواجه هستند چرا باید بعضی ذاکران و مداحان ما زندگی آنچنانی داشته باشند آن هم با پولی که مردم به عشق حسین(ع) هزینه کرده‌اند.

رد نشود/// پرونده ویژه

افراط و تفریط در مسائل سیاسی؛ ممنوع

توصیه حکیمانه رهبر معظم انقلاب مبنی بر این که هیئت سکولار نمی‌خواهیم، نقبی برای ورود به فضای اندیشه‌ورزی و تقویت گفتمان انقلاب اسلامی در هیئات بود اما بعضی منبری‌ها و مداحان حتی آنان که به نظر می‌رسد به دلیل کسوت خود باید خویشتن‌داری و حکمت در کلام را برگزینند، گاهی در پرداخت خود به مسائل سیاسی، در مسیر افراط یا تفریط قدم برمی‌بردارند. برای مروجان نهضت حسینی(ع) و گفتمان انقلاب اسلامی، عقب‌تر یا جلوتر حرکت نکردن از رهبری انقلاب، خود می‌تواند سنجه‌ای برای انصاف و شاخصی برای رعایت اعتدال در این زمینه باشد.

محمدرضا سنگری، عاشوراپژوه و نویسنده مذهبی کشورمان در مصاحبه خود با ایکنا به این موضوع، اشاره و اظهار می‌کند: از مسائل مهمی که باید اکنون به آن پرداخته شود انتظاراتی است که از مداحان و اهل منبر داریم و این پرسش مهم که تا چه حد در مراسم محرم باید به مسائل سیاسی پرداخت؟ مداحان و ذاکران ما آیا حق دارند و یا باید به مسائل سیاسی بپردازند؟ چگونه؟ این نکته مهمی است چرا که برخی افراط و تفریط‌ها در این زمینه وجود دارد. گاهی افراط به حدی صورت می‌گیرد که مداحان در نقش یک سیاست‌مدار یا تحلیل‌گر سیاسی رفتار و سخن می‌گویند و برخی هم سکوت می‌کنند و به این مسائل نمی‌پردازند.

رد نشود/// پرونده ویژه

نویسنده کتاب «سوگ سرخ» در پاسخ به این سؤال که چرا علی‌رغم این همه منابع غنی، برخی مداحان مسائلی را مطرح می‌کنند که در شأن عظمت واقعه کربلا نیست؟ می‌گوید: عادت جامعه ما فرهنگ شفاهی است و افراد بیشتر بر روی شنیده‌ها تکیه می‌کنند تا خوانده‌ها و روحیه تحقیق، مطالعه، کار و پژوهش کم است؛ هر کسی هر حرف و مسئله‌ای را به امام حسین(ع) نسبت می‌دهد در قبال گفته خود مسئول است پس باید دقت کند چه می‌گوید. واقعه کربلا باید مطالعه شود. کتاب‌های بسیار خوبی در این زمینه هست مثل کتاب دو جلدی «تاریخ قیام و مقتل جامع سید‌الشهدا» از مهدی پیشوایی، «حماسه حسینی» از استاد مطهری و «با کاروان حسینی» در شش جلد که خواندن این کتب موجب می‌شود موضوعات تازه‌ای در خصوص واقعه کربلا را دریابیم، همچنین کتاب «آینه در کربلا» که همه جریان کربلا از منظر عبرت بررسی شده است، کتاب «انصارالحسین» و کتاب «آیینه‌داران آفتاب» که تمام اصحاب امام حسین(ع) بررسی و مطرح شده است.

روحانیون باسواد عرصه را خالی نکنند

جامعه ایرانی، امروز از مشکلات اقتصادی و بروز برخی آسیب‌های اجتماعی رنج می‌برد، نهاد روحانیت پس از انقلاب اسلامی، نه به عنوان یک گروه منزلتی که به مثابه یک نهاد مدنی در نشیب‌وفرازهای اقتصادی و اجتماعی همراه توده مردم بوده است و فارغ از این قضاوت که تا چه حد موفق و صحیح عمل کرده، با آنان در عرصه سازندگی، آستین بالا زده و در چاره‌جویی آسیب‌های اجتماعی، بیشترین دغدغه‌ها را داشته است. با عنایت به این روحیه در روحانیت، از روحانیون باسواد و دغدغه‌مند انتظار می‌رود عرصه تبلیغ به خصوص تبلیغات ماه محرم و برپایی آئین‌های عزاداری امام حسین(ع) را خالی نکنند. تغییر جایگاه واعظ و مداح از این خلأ ناشی می‌شود و در مصاحبه نسیم کاهیرده، به آن اشاره شده است.

رد نشود/// پرونده ویژه

اما در این خصوص جبار رحمانی، عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم و مولف کتاب «تغییرات مناسک عزاداری محرم» تحلیل قابل تاملی دارد. وی در گفت‌وگوی خود با ایکنا بیان می‌کند: این تغییر جایگاه، نه بخاطر رشد جهل مردم بلکه به دلیل ضعف عملکرد واعظان و غلبه سیاسی مداحان بر فضای مذهبی کشور به وجود آمده است. در شرایطی که نهاد روحانیت، وظیفه اصیل ترویج دین را فرع بر وظیفه سیاسی‌اش در جامعه ما تعریف کرد و گفتمان‌های سنتی دینی با نیازها، شرایط و ذائقه نسل جوان همخوان و هم‌سو نبودند، به همین سبب وقتی مداحان این نیازها راحتی به شیوه‌ای ضعیف و گاه مبتذل جواب می‌دادند، مورد استقبال قرار می‌گرفتند. البته به تعبیری درون‌دینی، تهی‌شدن محتوای آیین‌ها به دلیل تهی‌شدن گفتمان‌های دینی و ضعف تولید محتوای درست و متناسب است اما به هر حال، تغییر سلسله مراتب متخصصان آیینی همچون واعظ و مداح یک تغییر اجتماعی و نشانی از تغییر وزن هرکدام از این اقشار در جامعه و سیاست تلقی می‌شود.

ادب و اخلاق از یاد نرود

مرتضی طاهری، مداح پیشکسوت اهل بیت(ع) در گفت‌وگوی صمیمانه خود با خبرنگار ایکنا می‌گوید: روزگاری که ما شاگردی می‎کردیم افراد بی‎ادب در این رشته کم بودند و یا شاید هم نبودند، اما متاسفانه، چون بسیاری در این دوران شاگردی نکردند آسیب‎هایی هم از آن‌ها به چشم می‎خورد. از مکان‌هایی که مداحان استخوان‎دار در قدیم به آنجا می‎رفتند و به عنوان یکی از سرگرمی‎ها و دل مشغولی‎های‎شان سراغش را می‎گرفتند که هم ایجاد توانمندی می‎کرد و هم در اخلاقیات برای آن‌ها ارزشمند بود زورخانه بود؛ آن‌ها زورخانه بسیار می‎رفتند و ارتباط قوی با آن برقرار می‎کردند. خود من هم در برخی از جلسات آموزشی به شاگردانم توصیه می‎کنم که به زورخانه بروند و حتی اگر ثبت نام نمی‎کنند، بنشینند و آداب را یاد بگیرند؛ خود من نیز در محضر حاج علی انسانی بار‌ها به این مکان رفتم و مسائل بسیاری را آموختم.

رد نشود/// پرونده ویژه

طاهری تاکید می‌کند: باید بدانیم که ما منادی و مبلغ مکتبی هستیم که اصول اولیه این مکتب اخلاق است؛ اهل بیت عصمت و طهارت(ع) که امیرالمومنین(ع) ریشه این شجره طیبه است می‌فرماید: من بنده‌ای از بندگان محمد(ص) هستم؛ یعنی هر چیزی که پیغمبر اکرم(ص) در صفات بارز داشتند و چه ابراز کردند و چه نکردند در این خانواده از پیغمبر اکرم(ص) به ارث رسید. پیغمبر اکرم(ص) می‌فرماید: «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ» من مبعوث شدم برای اینکه کرامت‎های اخلاقی را تمام و به آن اتمام ببخشم؛ حال که ما که پیرو و رسالت سنگین انتقال مبانی و مفاهیم این مکتب را عهده دار هستیم نباید بی‎اخلاقی و بد رفتاری کنیم.

دریچه‌ای «برخوان غم» گشود

سلسله مصاحبه‌های برخوان غم در ایامی که یه نام سالار شهیدان(ع) مزین است، به ایستگاه آخر رسید؛ هدف از گشودن این دریچه در رسانه قرآن، ایجاد فضایی تعاملی، نقادانه و بالنده با فعالان گفتمان حسینی(ع) و مناسک عاشورایی بود. بی‌شک، این پرونده ویژه، آخرین نوشتار در مورد این موضوع مهم نخواهد بود و رسانه قرآنی  با همکاری کارشناسان و دغدغه‌مندان این حوزه، گفت‌وگوها و نشست‌های تخصصی خود را ادامه می‌دهد. همه مخاطبان محترم و خوانندگان این مجموعه مصاحبه‌ها می‌توانند با ارائه نظرات خود، گروه اجتماعی خبرگزاری ایکنا را در امتداد این مسیر نورانی، یاری رسانند.


  منبع: مبشرین|پایگاه خبر قرآنی و معارف اسلامی
       لینک مستقیم   :   http://mobasherin.ir/shownews.aspx?id=39702

نظـــرات شمـــا






سال 1402سال 1402